Sunday, October 21, 2018

Mewt ġo Venezja: Patrick Sammut jintervista lil Alfred Palma


1.    Mewt ġo Venezja hi l-iktar tradizzjoni reċenti tiegħek. Kif u għaliex issa l-għażla tiegħek waqgħet fuq Thomas Mann?

Bħal Oscar Wilde u D.H. Lawrence, Thomas Mann kien kittieb kbir u kontroversjali li, minħabba l-omosesswalità tiegħu, bħal bosta awturi oħra, fittex li jeħodha kontra s-soċjetà dejqa u faċċjola ta’ żmienu, l-era Vittorjana u dik  immedjatament warajha, li ħakmet u fixklet lil kemm-il-kittieb bix-xkiel ta’ ċensura mill-aktar stretta u oppressiva. Ironikament, dan qanqal aktar lil dawn il-kittieba biex jirribellaw u, eventwalment, ‘iriegħxu dejjem aktar’ lill-istess soċjetà bix-xogħlijiet ‘jaħarqu’ tagħhom li dejjem, b’xi mod, irnexxielhom joħorġu u jippubblikaw xorta waħda! U għażilt lil Thomas Mann, u n-novella kbira tiegħu Mewt ġo Venezja (Der Tod in Venedig, 1912), għax  fiha, għad li forsi b’mod sottili, l-awtur inissel mistoqsija enigmatika u intertestwali dwar jekk il-kontentut tan-novella kienx dwar l-omosesswalità per se inkella sempliċiment dwar sbuħija fiżika, fin-novella personifikata fiż-żagħżugħ Pollakk Tadeusz, li bi ġmielu jġennen warajh lill-kittieb  ta’ mezza età Gustav von Aschenbach waqt li dan ikun fuq btala ta’ mistrieħ ġo Venezja... b’konsegwenzi traġiċi!

2.    Semmi tnejn jew tliet temi ewlenin fix-xogħlijiet ta’ dan il-kittieb.

Mann kien influwenzat ħafna b’dak li kien jiġri madwaru, fl-ambitu ta’ familtu u tas-soċjetà ta’ żmienu, l-aktar fis-snin tletin tas-seklu l-ieħor, u kien partikolarment imxabba’ bil-linja politika awtokratika perikoluża li kien adotta Hitler li, eventwalment, wasslet għat-tieni Gwerra Dinjija. Dawn it-temi jinħassu intensi u qawwijin għall-aħħar, partikolarment fir-rumanzi Doktor Faustus (1947) Lotte in Weimar (1939) u Joseph and his Brothers (1943). Hawn ta’ min jgħid li Mann ingħata l-Premju Nobel għal-Letteratura fl-1939.

3.    Min taħseb se jkunu l-qarrejja ta’ Mewt ġo Venezja? X’tip ta’ feedback kellu xogħol bħal dan barra minn xtutna?

Nemmen li l-qarrejja ta’ Mewt ġo Venezja se jkunu dawk li apprezzaw (ukoll) it-traduzzjonijiet tiegħi ta’ Dante, Shaksepeare, Wilde, Voltaire u Lawrence. Dawn huma kittieba kbar u xogħlijiethom jibqgħu għajn eterna ta’ isipirazzjoni dwar dak kollu li jagħmel lill-bniedem denn tal-umanità tiegħu u ta’ xortih. Illum id-dinja teknoloġika saret aljenanti, materjalista,  u tbiegħdet qatigħ mill-ispiritwalità, u għalhekk wieħed jagħmel tajjeb li jerġa’ jfittex (u jsib)  lilu nnifsu u għerqu f’dawn ix-xogħlijiet letterarji ġganteski u immortali. Mewt ġo Venezja kien minn dejjem rumanz magħruf u popolari mad-dinja kollha. Iżda wara li fl-1971 ħareġ il-film Death in Venice, ta’ Luchino Visconti,  b’Dirk Bogarde bħala von Aschenach u Bjorn Andresen bħala Tadeusz, il-fama tan-novella splodiet, ħajr għas-suċċess enormi li kellu l-film u,  naturalment, wisq aktar nies saru jafu biha.

4.    Kif ivarja Thomas Mann minn Dante, Shakespeare, Wilde, Lawrence, Voltaire u kittieba oħrajn li inti għoġbok taqleb għall-Malti matul il-karriera twila tiegħek, l-aktar meta tiġi biex taqleb mill-ilsien barrani għall-ilsien Malti?

Bħal kull bniedem, kull awtur huwa differenti minn ieħor. Il-fattur komuni li jgħaqqadhom huwa l-umaniżu u l-ġenju tagħhom fil-gradi kollha tiegħu. Kollha jirriflettu żmienhom, ġibdiethom, is-sesswalità, il-ferħ u s-sofferenzi tagħhom. Jien bdejt bl-iebes mill-ewwel: Dante medjevali, imbagħad Shakespeare, Wilde, Voltaire u Lawrence: awturi kbar fi żminijiet differenti. U, biex setgħet tkun omoġenja u kredibbli,  kull traduzzjoni bil-Malti li jien għamilt kellha bilfors tikkumplimenta kemm lill-awtur kif ukoll iż-żmien li għex fih, u saħansitra l-lingwaġġ li uża. B’danakollu kull xogħol li għamilt, l-ewwel għarbiltu bl-akbar reqqa minn kull angolu,  u mbagħad bdejt ix-xogħol fuqu,  meta kont assolutament konvint mill-ħakma tiegħi fuq ix-xogħol in kwestjoni.

5.    Messaġġ qasir tiegħek lill-ġenerazzjoni żagħżugħa rigward il-qari, il-ktieb u l-letteratura?

Lill-ġenerazzjoni żagħżugħa nagħtiha parir twarrab aktar il-mobile minn idha u taqra aktar u aktar. Illum adottajna l-kultura filistina li dak li hu qadim armih! Hu x’inhu! F’kull fergħa ta’ arti! Żball traġiku! Siġra mingħajr għeruqha tmut, u hekk tmut il-kultura meta wieħed iwarrab dak li eternament ipaxxi lir-ruħ. Kollu minnu li l-aljenazzjoni (l-aktar għaż-żgħażagħ) illum hija kbira, u t-tentazzjoni li wieħed jitkaxkar mal-kurrent hija kiefra daqskemm hi reali, u akbar. Iżda r-ritorn lura lejn il-qari, lejn il-ktieb u l-letteratura għadhom jistgħu jsalvahom mill-artifiċjalità li ddawwarhom, jiftħilhom toroq ġodda fil-milja ta’ ħajjithom, u joffrilhom is-serenità u ferħ li toffri biss l-Arti vera!



No comments: