Tuesday, February 22, 2011

RISPETT GĦALL-AMBJENT NATURALI; RISPETT GĦALL-AWTUR VERAMENT IMPENJAT! NIBŻGĦU GĦAL ĠAWHAR NATURALI BĦAL SELMUN

Il-kittieb għandu l-pinna bħala għodda ewlenija. Dmiru u r-rwol tiegħu fis-soċjetà huma li jikteb. Dmiru huwa li jsemma leħnu permezz tal-pinna tiegħu fi kwalunkwe kwistjoni li teħtieġ tingħata importanza. Hemm min xogħlu huwa li jmexxi pajjiż. Hemm min jibni; hemm min jgħallem; hemm min jiddefendi permezz tal-liġi; hemm min idewwi l-ġrieħi. Hemm ukoll il-Kittieb. Dan hu rwol, vokazzjoni, li tmur lura eluf ta’ snin. Xogħol il-Kittieb huwa li joħroġ fid-dawl ħwejjeġ li xi wħud jippreferu jibqgħu magħluqin u moħbijin fid-dlam. Xogħol il-veru Kittieb mhux li joħlom, jidealizza, jinqata’ minn dak kollu li qed iseħħ madwaru. Xogħol il-veru Kittieb hu li jgħajjat fejn hemm bżonn, jipprovoka, jiftaħ l-għajnejn u l-widnejn ta’ massa li bosta drabi hija aljenata minħabba l-ġirja tal-ħajja. Xogħol il-veru Kittieb huwa li jwaqqaf lill-massa minn din il-ġirja sfrenata, iwaqqafha mqar għal ftit waqtiet, biex minflok taħseb, tirrifletti dwar ħwejjeġ bil-wisq iktar importanti minn dawk materjalistiċi li hija maħkuma minnhom. Xogħol il-veru Kittieb hu li jgħinna nifhmu darba għal dejjem li hemm ħwejjeġ fiergħa, għomorhom qasir, fosthom anki aħna li niġu għal ftit snin fuq din Art Tweildna biex wara ftit snin inħalluha lil ta’ warajna, u hemm ħwejjeġ oħrajn bil-wisq iktar importanti.

Fost dawn tal-aħħar insibu l-ambjent naturali li f’dawn l-aħħar deċennji qala’ fuq wiċċu mhux ftit. Daqqa wara l-oħra, ġerħa wara l-oħra, manipulazzjoni kontinwa tal-ftit art naturali u mhix mittiefsa li kien fadlilna – u li llum naqset qatigħ! – f’isem il-progress, jew aħjar f’ġieħ il-profitti personali ta’ wħud, persentaġġ verament żgħir mill-popolazzjoni Maltija – li ta’ kuljum jaraw kif se jisfruttaw l-art naturali ta’ madwarna biex ikomplu jħaxxnu bwiethom.

U dan kollu qed iseħħ fi żmien meta għandna mexxejja li b’wiċċhom minn quddiem jiftaħru li għaddejja battalja sħiħa favur il-konservazzjoni tal-ftit ambjent naturali li fadlilna fi gżiritna. Dan kollu qed iseħħ fi żmien meta l-industrija tal-bini għadha għaddejja bl-addoċċ minkejja li eluf kbar ta’ djar jinsabu battala, minkejja li mijiet ta’ fabbriki f’żoni diġà żviluppati f’rabta mal-industrija jinsabu abbandunati. Dan kollu qed iseħħ meta lil uliedna fl-iskejjel, fil-gazzetti, fuq it-televiżjoni qed intambrulhom biex jibżgħu dejjem iktar għall-ambjent naturali li żgur fuq din il-gżira ċkejkna, anzi nitfa, mhu abbundanti xejn. Dan qiegħed iseħħ fuq gżira li minkejja li hi tant ċkejkna, xorta waħda għad hawn tfal u żgħażagħ li rari raw il-kampanja, biċċa raba’ saqwi, masġar, l-irdumijiet u l-bqija.

Lura għar-rwol tal-kittieb. L-istudent tal-Malti jaf li sa mill-ewwel nofs tas-seklu għoxrin kien hemm bosta kittieba u poeti li kitbu favur l-ambjent naturali. Saħansitra poeti bħal Dun Karm Psaila, Karmenu Vassallo, Rużar Briffa, Mary Mejlak, Ġorġ Pisani, Ġorġ Zammit u ħemel ieħor ta’ kittieba ma beżgħux jiktbu dwar l-isbuħija tal-widien, tax-xagħri, tal-għoljiet, tal-irdumijiet, imma anki tal-baħar li jdawwar il-ġżejjer tagħna. Imbagħad kien u għad hemm poeti aktar qrib tagħna

bħal Marjanu Vella, Carmel Attard, Pawlu Aquilina, Victor Fenech, Joe Friggieri, Mario Azzopardi u bosta oħrajn li ma beżgħux jipprotestaw kontra l-qirda tal-ambjent naturali, kontra l-qirda ta’ ċerti binjiet arkitettoniċi rurali tipiċi (ir-razzett, l-għajn, il-mitħna), kontra l-ftuħ bl-addoċċ ta’ barrieri, il-bini bla rażan ta’ vilel f’postijiet ta’ sbuħija naturali unika fid-dinja.

Illum ftit huma dawk il-kittieba li verament għandhom il-kuraġġ isemmgħu leħinhom, juru wiċċhom fil-pubbliku, fuq il-mezzi tax-xandir, biex jiġġieldu din il-kruċjata kontra min għandu l-poter, is-setgħa, kontra min għandu l-flus li bihom jista’ letteralment jibni triq fil-baħar, triq li tgħaddi saħansitra min-nofs ta’ raba’, xagħri u l-bqija. Fost dawn insemmi lil Paul P. Borġ. Dan huwa kittieb li sa minn tfulitu kellu u għad għandu rabta partikulari imma b’saħħitha ma’ post uniku fil-gżejjer tagħna, SELMUN. Paul P. Borġ mhuwiex wieħed li twieled il-bieraħ, fetaħ għajnejh ftit jiem ilu għall-problemi li ilhom u qed jolqtu liż-żona ta’ Selmun. Hu l-awtur ta’ bosta kotba, fosthom rumanzi, novelli, kitbiet ta’ natura etnografika, imma kollha pubblikazzjonijiet fejn tema ewlenija hija l-ambjent naturali u l-imħabba illimitata lejn dan il-wirt li ħallewlna ta’ qabilna u li b’wiċċ tost aħna tal-preżent qed nisirquh lil ta’ warajna f’isem il-profitt personali. Paul P. Borġ huwa anki l-awtur ta’ tliet pubblikazzjonijiet bħalma huma Selmun u l-Inħawi (Buġelli, 1989); Selmun – A Story of Love (1996); u issa wkoll ta’Quest for Identity – the mellieħa experience (Kunsill Lokali Mellieħa, 2010). Huma kollha pubblikazzjonijiet li saru wara riċerka kbira li damet snin sħaħ u swiet sagrifiċċji enormi lill-istess kittieb.

L-imħabba ta’ Paul P. Borġ lejn Selmun ma twelditx il-bieraħ, imma għandha l-għeruq tagħha li tmur lura sekli sħaħ. Paul P. Borġ fil-kitbiet tiegħu ma jleħħinx biss leħnu, imma jqajjem mill-imwiet l-antenati tagħna li b’tant sagrifiċċju ħabbew, ħadmu, u beżgħu għall-art li għexu minnha, kielu minnha għal sekli sħaħ. Illum bħal insejna li l-flus mhumiex kollox. Insejna li l-ġid materjali, id-djar, il-fabbriki, il-karozzi, il-vilel, il-ħwejjeġ chic li nilbsu, il-kuntatti ma’ nies ta’ influwenza (kuntratturi, politikanti, mhux politiċi, avukati u l-bqija) mhumiex kollox. Insejna li dan kollu jgħaddi. Insejna li aktar kemm qed jgħaddi ż-żmien aktar uliedna qed jitbiegħdu mill-art, mill-arja safja, mill-ħlejjaq li jgħixu fin-natura, mill-ħsejjes, mill-irwejjaħ, mill-ilwien naturali. Insejna dan kollu u minflok qed insiru poplu aktar aggressiv, maħkum min-nervi u mir-rabja, poplu li ma jafx x’inhu serħan il-moħħ, armonija man-natura li xi darba rajna l-bidu tagħna minnha.

Lura għal Paul P. Borġ u l-kittieb. Paul P. Borġ mhux kittieb novell li ddeċieda jikteb biex jifraħ jara xogħlu jew ismu ppubblikat fil-paġni ta’ xi gazzetti lokali. Paul P. Borġ għadu kif ingħata l-Premio Gianfranco Merli per l’Ambiente mill-Assoċjazzjoni nazzjonali Taljana għall-protezzjoni tal-ambjent, il-Movimento Azzurro. Dan hu premju li jingħata kull sena lil għaqdiet jew individwi li jiddistingwu rwieħhom bix-xogħol tagħhom biex jipproteġu l-ambjent u l-wirt nazzjonali kemm naturali kif ukoll kulturali. Borġ ġie rikonoxxut għall-ħidma tiegħu b’risq il-konservazzjoni u d-difiża tal-ġmiel naturali tal-ambjent tal-gżejjer Maltin. L-awtur Malti ġie wkoll imfaħħar għax-xogħol etnografiku tiegħu biex ma jintilfux u ma jintesewx snajja’ qodma u tradizzjonijiet popolari li jagħtu identità lill-Maltin. Ġie wkoll individwat l-aħħar xogħol ta’ riċerka li wettaq Borġ ippubblikat fil-ktieb Quest for Identity – the mellieħa experience maħruġ mill-Kunsill Lokali tal-Mellieħa f’Settembru li għadda. L-għoti tal-premjijiet sar waqt ċerimonja fis-sala tal-konferenzi tal-Kamra tad-Deputati, f’Ruma nhar il-Ħamis 9 ta’ Diċembru waqt Convegno Internazionale Sulle Acque organizzat mill-Movimento Azzurro u mill-Ministeru tal-Ambjent tal-Art u tal-Baħar tal-Gvern Taljan.

Mela hawnhekk m’għandniex kittieb tal-isem li għadu fil-bidu tal-karriera tiegħu. Għandna kittieb li ilu jiddenunċja l-qirda tal-ambjent sa mis-snin tmenin (anki mis-snin sebgħin permezz tal-kitba tan-novella) kemm b’artikli fil-gazzetti, intervisti fuq il-mezzi tax-xandir u anki pubblikazzjonijiet kemm bil-Malti kif ukoll bl-Ingliż. Insemmi wkoll ir-rumanz Dal-Lejl Ġie Alla (Buġelli, 1986) u r-rumanzett Minn fuq għal isfel (imniedi miż-Żgħażagħ Ħbieb in-Natura fl-okażjoni ta’ Jum id-Dinja 1991 u ddedikat lil kull min jaħdem għall-ħarsien tal-ambjent Malti, u li ħareġ fl-1991). Għandna kittieb li huwa rrispettat u mgħolli m’ogħla s-sema barra minn xtutna bħala difensur tal-ambjent naturali, imma mhedded fl-istess art twelidna. Nistaqsi, fejn huwa r-rispett lejn il-kittieb? Nistaqsi, meta l-poplu Malti se jibda jirrispetta verament lill-kittieb veru? U hawn m’iniex nirreferi għal dak ir-“rispett” li xi wħud urew lejn ċerti kittieba għax imsieken ippużaw ta’ vittmi taċ-ċensura wara li l-pinna tagħhom ħammġet l-istess isem tal-letteratura, u dan f’isem il-libertà tal-espressjoni u l-imħabba lejn l-arti! Hawn qed nirreferi għall-kittieb li verament għandu għal qalbu Art Twelidna, kittieb li mhux l-ewwel darba ġġieled kontra u għadu jiġġieled kontra burraxki maħluqa minn nies ta’ bla ebda rispett lejn dak li fil-fatt mhux tagħhom, imma wirt ta’ poplu sħiħ.

F’dawn l-aħħar snin qed isir ħafna diskors dwar il-qalba għall-enerġija alternattiva. U qed naraw b’għajnejna li saru passi ’l quddiem anki f’pajjiżna billi numru ta’ Maltin diġà qed jisfruttaw l-enerġija tax-xemx u tar-riħ. Għad hemm ħafna iktar x’isir f’settur bħal dan, l-aktar fi gżejjer bħal tagħna li huma mifqugħin bix-xemx u bir-riħ matul staġuni differenti. Parallelament ittieħdu diġà bosta inizzjattivi biex jiġu rkuprati widien, meded sħaħ ta’ xagħri u kampanja u l-bqija, imma mill-ġdid dan qatt m’hu biżżejjed. Xi wħud diġà fehmu li l-ġejjieni tal-ekonomja Maltija qiegħed fit-turiżmu, mhux biss fl-industrija u fis-servizzi. Il-gżejjer Maltin, minkejja l-isfreġju li diġà għaddew minnu, għadhom meqjusa bħala ġawhar fil-Mediterran minn bosta barranin, aktar milli minna l-Maltin. Il-ftit kampanja li fadlilna rridu nibżgħu għaliha bis-saħħa kollha li għandna. U jekk għandha tiġi sfruttata, ħalliha f’idejn min għandu għal qalbu l-ambjent naturali. It-turist, imma anki l-istess Malti u Għawdxi, irid spazji nodfa, miftuħa, bla mittiefsa mill-progress fint u mniġġes. Il-bniedem irid spazji fejn ikun jista’ jaħrab u jistrieħ mill-għeluq tal-bliet, tat-toroq traffikużi u tal-uffiċini. Hemm mijiet ta’ mogħdijiet, ħemel ta’ kappelli, irziezet abbandunati, giren, ħitan tas-sejjieħ, siti ta’ importanza ambjentali, arkeoloġika, etnografika u storika li jistgħu jiġu rranġati u rkuprati (flimkien ma’ dawk li diġà ġew restawrati minn persuni u entitajiet verament ġenwini u mhux mikluba għall-flus) u mqegħdin fuq il-mappa għall-Malti, għall-Għawdxi u għall-barrani biex jiskopri, iġarrab u jgawdi. Dan jista’ jkun għajn ta’ dħul finanzjarju għal ekonomija bħal tagħna li dejjem qed tfittex għejun ta’ dħul friski, ġodda u nodfa. Ninsew għal darba l-industrija tal-kostruzzjoni li bħal raxx jew pesta li jattakka l-ġisem qed teqred bil-mod il-mod – imma mhux daqshekk bil-mod! – il-ftit żoni naturali li għad fadlilna.

Minn hawnhekk nistieden lil kull min għandu għal qalbu l-ambjent naturali jżur regolarment il-kampanja Maltija u regolarment jaħrab ftit mill-għeluq tal-bliet konkrit tagħna. Minn hawnhekk nistieden lil kull min għandu għal qalbu l-ambjent naturali jasal wasla sa żoni mill-isbaħ bħalma huma Selmun u jgawdi l-isbuħija naturali li joffru postijiet bħal dawn. Ladarba jkun hemm, nistieden lil dak li jkun jagħti wkoll daqqa t’għajn lejn dawk il-karatteristiċi li jistgħu qed itebbgħu lil din l-isbuħija naturali. Minn hawnhekk nistieden lil kull min jaf jaqra u jikteb, lil kull min għandu għajnejn biex jara, jikteb imqar ittra, jew rakkont żgħir, jew ħsieb, jew poeżija, u jibgħatha lill-gazzetta li jaqra, jippubblikaha fuq il-blog jew is-sit virtwali tiegħu. U dan kollu biex ilkoll nippruvaw inkabbru l-kuxjenza favur il-konservazzjoni tal-wirt naturali li jafu joffru l-Gżejjer tagħna, wirt li jekk ma nibżgħux għalih se jgħib dalwaqt. Imbagħad għalxejn nibku u ninfaxxaw rasna. Imbagħad id-destin tagħna jkun wieħed ta’ theżżiż tas-snien, ta’ disperazzjoni totali, li l-ebda munita jew lussu materjali ma joħroġna minnha!

Għal min għandu għal qalbu n-natura jista’ jaqra L-ANOLOĠIJA TAN-NATURA – POEŻIJA U PROŻA, miġbura minn Mario Azzopardi u Oliver Friggieri, Segretarjat għall-Ambjent, Malta, 1995

Ara l-link: http://www.it-torca.com/news.asp?newsitemid=11129


VERSI TAN-NATURA


ĦITAN TAS-SEJJIEĦ ta’ Marjanu Vella

Sar il-miraklu tal-konkrit. Iħokku

għoddhom mas-sħab id-djar ta’ ġo l-ibliet;

qsari fit-twieqi, dagħwa kontra s-seħer

ta’ linji dritti jiġru paralleli.

Kaxxa ħdejn kaxxa, saret kaxxa kbira

irqiqa w twila mnażżgħa mill-frugħat

ta’ xogħ’l maħdum bl-iskarpellin waqt ħolma

ta’ frott u ward u anġli żgħar jittajru.

Sar il-miraklu tal-konkrit. Kemm saħħa

jaħbu l-ħitan misluta ħelu ħelu,

u s-soqfa biċċa waħda bla xejn travi,

bi xbieki tal-ħadid, jifilħu d-dinja!

U tidħak, tidħak, tara qed tintaġar

il-ġebla bajda-krema ser tinqasam

biex issir djar botnin bla sens ta’ “figure”

-qirda tas-saħħa mbierka tal-bennejja.

Sar il-miraklu tal-konkrit. Il-ġebla

titħalla biss biex tifred ftit għelieqi

b’ħitan imbewqa tas-sejjieħ li jagħżlu

pulzier minn ieħor ta’ ħamrija għajjiena.

Minkejja dan, it-Trejqa tal-Mistrieħ

bejn żewġ ħitan titkennen tas-sejjieħ.


TRADIMENT ta’ Victor Fenech

Fil-vilel imferrxin fuq żaqq l-għelieqi nara ġrieħi r-Redentur sidru

spulpjat. Naġġara bil-lexxun sawru l-kuruna/kaħħala sammru msiemer

fil-ħamrija flok is-siġar li xettluna.

Faċli tibqa’ ħalqek sieket tħares biss: ’mma min jgħożż lil art

twelidu għandu dmir li jgħolli leħnu quddiem Alla li biss Sidu.

It-trombi ta’ Ġeriku jidħlu jżarżru f’nofs il-kant ta’ l-innu-talba tan-

nazzjon, waqt li n-nawsja mal-kustilji tifrex dlielha dielja niexfa, moħħna

tinfed bħal berrina sa therrina.

Jekk jista’ jkun, Missier, tħallix dal-kalċi jgħaddi mingħalina

(madankollu naf: li jridu huma jsir mhux li rrid jiena).


ĦALLINI NIBKI JA MULEJ ta’ Paul P. Borg

Xħin nara l-blat meqrud għalxej’

itfagħli tgergir mgħaddab f’fommi

ja Mulej.

Xħin nara t-tajr maqtul għalxej’

itfagħli theżżiż qalil fi snieni

ja Mulej.

U twaqqafnix.

Agħtini l-ħeġġa f’qalbi

u biddel ħsiebi f’kliemi

ja Mulej.

Xħin nara ’l hija għaddej

Qisu m’hu jiġri xej’

itfagħli bikja f’qalbi

ja Mulej...


ADDIO SIĠAR ta’ Patrick Sammut

Hawn fid-dar taz-zija Iris

hemm bitħa kollha qsari

fin-nofs ħajt li jifridha

minn dak li kien xi darba

ġnien mill-ikbar.

Illum ir-riħ qed jonfoħ

bħal bosta drabi qabel

iżda le nisma’ tħaxwix il-weraq,

il-friegħi jitħarrku ma’ kull żiffa,

le nisma’ tpespis l-għasafar.

Illum kulma nisma’ hu biss

tvenvin ir-riħ ħafif fil-bogħod,

u fil-qrib

l-ilħna jirbombjaw tal-ħaddiema ħawtiela

isammru u jisserraw f’dak il-ħondoq

li xi darba

kien ġnien mimli ħamrija ħamranija

tfawwar il-ħajja

u l-ħoss tat-traffiku mgħaġġel nervuż

iwerden mit-triq ta’ wara.

Illum flok il-friegħi ferriħija

driegħ il-krejn tiela’ u nieżel

flok il-lewż il-bajla tas-siment

flok il-għana l-qrid tal-magna. . .

F’dal-waqt ta’ diqa u nostalġija

nistħajjel siġret il-lewż

li bħal daż-żmien tilbes kienet

l-abjad-vjola ċar,

l-għasafar ipespsu għal darb’oħra.

Nistħajjel lili tfajjel jixxabbat mal-ħajt

b’mitt tiċpisa żebgħa

iħares ġewwa l-ġnien bieb miftuħ

fuq dinja msaġġra mill-isbaħ.

U niftakar minnufih li minn dan kollu

xejn ma baqa’ ħlief iħirsa. . .

Minkejja kollox hemm fuq fis-sema

is-sħab ikompli jterraq f’mixjietu

bla fixkla.