Għadu kemm ħalliena ftit jiem ilu, eżattament fl-1 ta' Marzu, Lino Grech, kittieb, poeta u membru tal-Għaqda Poeti Maltin.
Lino Grech twieled fl-1940. Studja
s-Seminarju. Beda jaħdem maċ-Ċivil fl-1959 sakemm irtira fl-1996 minn Direttur
Ġenerali Reġistratur tal-Qrati tal-Ġustizzja. Membru tal-Għaqda Poeti Maltin.
Awtur ta’ għadd ta’ kotba fosthom: Ħajja
ta’ Bniedem (ġabra ta’ 13-il novella bil-Malti); Non Omnis Moriar (ġabra ta’ 11-il novella bl-Ingliż); u Għerf il-Bniedem (ġabra ta’ 38 poeżija
bil-Malti). Iggradwa fil-Maniġġjar tas-Sistemi Informatiċi meta kellu 56 sena.
Hawn se nġib intervista miegħu li kont għamiltlu fl-2008:
1. Lino Grech hu l-awtur ta' tliet kotba
godda: rakkonti bil-Malti, rakkonti bl-Ingliz u poeziji bil-Malti. Fejn hija
s-sahha ta' Lino Grech bhala generu letterarju u lingwa mhaddmin u x'inhu l-fil
komuni li jghaqqad dawn it-tliet kotba flimkien?
Nahseb li l-fil li jghaqqad lit-tliet kotba
huwa il-fatt li jixhtu dawl fuq il-hsieb tal-kittieb dwar dak li jigri madwaru
fil-hajja. Fi kliem iehor l-esperjenzi tieghu u ta' dawk madwaru mghoddija
mill-gharbiel tat-twemmin jew tifxil ta' hsibijietu. Fil-ktieb hemm tiftix
konxju ghall-kelma Maltija mitkellma u ghall-qosor fil-kitba.
2. Minn fejn jitwieldu dawn il-kitbiet
tieghek? Liema hu l-hin meta tippreferi tikteb?
Fuq kollox jiena nhares lejn il-hajja
b'nofs tbissima li gejja minn gharfien tal-bniedem u hsibijietu hekk li l-kliem
igelgel bhal nixxiegha naghzlu bejn dak li hu fieragh u dak li hu siewi biex
nara sewwa l-persuna u dan il-loghob tal-kliem li jiena ukoll naghmlu nnissilli
tbissima dejjiema fuq fommi u jwaqqaghni kultant f'cinizmu li dig¿ gejt
akkuzat bih minn kritiku letterarju fil-media.
3. Bhala stili tuza ximindaqqiet il-komiku,
il-parodija, imma dawk tieghek huma wkoll kitbiet b'element morali qawwi wkoll.
Hemm imbaghad rakkont li jxaqleb lejn il-fantaxjentifiku (The Tunnel), iehor li
johodna fi zmien l-Inkwizizzjoni u s-shahar (Non Omnis Moriar). Xi
tghid dwar dan kollu?
Kien
ghalliem ta' l-Ingliz meta kont ghadni s-seminarju li hajjarni biex
nikteb bl-Ingliz billi kien joghgbu hafna l-istil li kont nikteb bih.
Imbaghad kien Dun Frans Camilleri, ghalliem iehor tieghi, li fetahli
t-triq ghall-kitba bil-Malti.
4. Bhala ambjentazzjoni spiss naqraw
dwar il-Qorti, ir-Rabat, il-Birgu jew Bormla, B'Kara, u jissemmew spiss
il-kontabilit¿, in-negozju u s-safar, bla ma ninsew ir-rakkont Hajja ta' Bniedem. Hemm
kurrenti awtobijografici fil-kitbiet tieghek?
Il-poeziji jehtigli miktibhom hekk li
jitfasslu f' mohhi billi dawn jitwieldu minn hsieb u f'lehha jiddammew
f'poezija shiha. Jekk ma inhazzizhomx mill-ewwel jintesew. Fil-kaz ta'
l-istejjer, dawn jinholqu minn nitfa ta' hsieb li jkun ix-xewka ta-rakkont li
mbaghad jiehu l-laham bil-mod hekk kif nifli nies ghaddejja fit-triq li jistghu
jilbsu ta' karattri fl-istorja. Ta' spiss nintebah li harsti fit-tul fuq
xi hadd tibda taghtih fastidju l-iktar jekk tkun mara li min jaf x'tahseb. Biss
jiena nkun qed nibni dak il-hin il-karattru mehtieg fl-istorja.
5. Inhoss li zewg elementi li jispikkaw
fil-proza tieghek huma l-qawwa tad-deskrizzjoni u l-gharfien ta' karattri
differenti fost il-generu uman. Xi tghid dwar dan?
Barra min hekk iz-zmien li ghamilt il-Qorti
laqqghani ma' bosta nies ilkoll b'xejriet u hsibijiet taghhom - tahlita li
tnebbabni f'ghazla tal-bniedem li jixraq l-istorja.
6. Innutajt li fil-poeziji tieghek
taghti iktar importanza lir-rima imma anki lil-livell riflessiv, milli
lill-prosodija (tul ta' versi u accenti), u spiss thaddem certi licenzji
poetici in extremis. Kif
tirreagixxi ghal dan?
Huwa minnu u nghid li jiena hati dwar
it-thaddim tal-poezija b'licenzja wiesgha bil-bosta izda kif ga ghedt
il-poezija titwieled fiha lesta minghajr ma taghtini lok li nirrfinaha. Sa meta
kont ghadni s-Seminarju kont ktibt dwar il-poeta Taljan Pascoli li " la
poesia e' un attimo fuggente nella vita del poeta che vien colto sul nascere.
Pero' l'assieme di questi attimi fanno la vita del poeta". Dan ghadni
nemmnu sallum u ghalhekk nahseb li jekk infittex li nirrifina l-poezija kif
giet f'mohhi nkun qieghed nitlef mis-sahha taghha kif inholqot.
AGĦTIH MULEJ IL-MISTRIEĦ TA' DEJJEM.
I can write must be dedicated
