Laqgħa mal-kittieba Yana Psaila fir-Razzett tal-Markiz fil-Mosta.

A poem and best wishes for the autumn from Greek poet, Zacharoula Gaitanaki

  MY COUNTRY  GREECE

My country, I want to sing

your beauties, your picturesque islands and seas.

In the clear blue waters the life giving sun

is for everybody laughter, joy and friend.

In each holy stone of yours and every shrine,

History stopped to relax a while.

In stone mule paths and in white country chapels

in small harbors sheltered from wind, in heavenly places…

Wherever I look around, I see you everywhere

and with deep emotion, my Greece, I fill with tears.

My unique country, give me your inspiration

to say hymns for you to the end of the world.

ZACHAROULA GAITANAKI, IWA

       ZONI Dimou Megalopolis  *  220-22  * Arcadia  * Greece

                              e-mail: zgaitanaki@yahoo.gr

IL-ĦSIEB TAL-MATERNITA’ FIL-POEZIJA TA’ DUN KARM minn Alfred Massa

Ix-xahar ta' Ottubru jintrabat mal-Poeta Nazzjonali Dun Karm Psaila. Dan huwa artiklu li parti minnu jidher fuq ir-rivista letterarja IL-PONT ta' Ottubru 2014.

L-omm hija l-egħżeż persuna li jista’ jkollu l-bniedem.  Dan għax l-imħabba tagħha tiżboq kull imħabba oħra li teżisti fid-dinja.  Għalhekk, ir-rabta bejn l-omm u wliedha dejjem serviet bħala eżempju ta’ l-akbar għaqda.  Mhux ta’ b’xejn, mela, li l-maternita’ sabet post prominenti f’diversi fergħat artistiċi  -  inkluża, naturalment, il-Poeżija.

Dun Karm Psaila (1871-1961), il-Poeta Nazzjonali tagħna, dan fehmu tajjeb u tah prominenza liema bħalha fil-poeżiji li ħallielna.  Għalih kienu jeżistu tliet ommijiet:  l-omm naturali, l-omm patrijottika u l-omm tas-sema. Naturalment, dwar dan is-suġġett tista’ tinkiteb teżi sħiħa, iżda f’dan il-ħin (l-ispazju) limitat ser nipprova nagħti biss ħjiel ċkejken tiegħu.

Omm Naturali:

Dun Karm kellu rabta speċjali m’ ommu.  Wieħed ma jridx jinsa l-fatt li hu kien saċerdot.  Ma kellux mara ma’ min jaqsam ħajtu.  Għalhekk, lil ommu Lunzjat, kif jgħid wisq tajjeb il-Prof. Ġuże’ Aquilina, “il-poeta qatt ma nesa lanqas fi xjuħitu”. (“Antoloġija”: A.C. Aquilina, 1969).

L-imħabba li Dun Karm kellu lejn ommu ħarġet f’diversi poeżiji li kiteb.  Lil missieru Filippu qajla semmieh, ħlief fil-poeżija Żjara lil Ġesù.  Kitiblu wkoll sunett bit-Taljan A Mio Padre Morto.  Sunett sabiħ, iżda ma damx ma ntesa għall-importanza li tgawdi l-imħabba, li kellu lejn ommu.

Din l-imħabba materna kultant il-poeta wrieha b’mod ċar u espliċitu, u kultant għaġinha ma’ mħabba ġenerika li wieħed isib bejn l-omm u wliedha.  Insemmi b’eżempju poeżiji bħal Il-Wegħda, Is-Salib, Biki ta’ Omm, Univers Ieħor u oħrajn.  Imbagħad f’poeżiji oħra, Dun Karm kien aktar miftuħ u dirett bħalma nsibu f’ Il-Jien u lil Hinn Minnu, Waħdi, Żjara lil Ġesù, Int ma Tarġax u Il-Kelma t’ Ommi.

Iżda forsi l-aktar versi qawwija li jikxfu x’kienet tfisser ommu għalih, Dun Karm nisiġhom lejn tmiem it-tieni strofa tal-poeżija Żjara lil Ġesù.

                                    “                                  ftakart fik u donni

                                    ħassejt li ma kellix iżjed x’nambiha

                                    din il-ħajja li tajtni hekk għażiża,

                                    la darba ma kont nista’, ferħ jew niket,

                                    taqsamha miegħi; u taħt l-art ħanina

                                    fit-tgħanniqa tal-mewt xtaqt norqod miegħek.”

Omm Patrijottika

Il-poeti romantiċi kienu jħobbu jippersonifikaw; u Dun Karm ma kienx xi eċċezzjoni.  Mhux biss, imma f’diversi xogħlijiet huwa immaġina lil art twelidu “mara għaqlija” (Liema?).  Fuq kollox, immaġinaha diversi drabi “omm” bħalma sejħilha fl-Innu-Talba li ħallielna biex ikun parti mill-identita’ dejjiema tagħna: “L-Omm li tatna isimha”.

Dan kollu għax il-poeta kien jemmen bis-sħiħ li m’hemmx imħabba isħaħ u aqwa minn dik li tgħaqqad l-omm  ma’ wliedha.  U l-imħabba ta’ Dun Karm lejn Malta daqstant kienet kbira !  Ħabbha fi żmien meta bosta minn ħutu l-Maltin kienu “rieqda ġo sodda barranija” (R. Briffa: Jum ir-Rebħ).  Iżda hu ma staħax, ma baqax lura milli stqarr pubblikament imħabbtu lejn din l-omm patrijottika:

                                    “Iżda daqsek lil ħadd O Malta tiegħi

                                    għax int biss ommi, int tajtni l-isem

                                    u għadmek għadmi u demmek jiġri miegħi.”

Din l-istqarrija ta’ mħabba fis-sunett Lil Malta tirbombja f’poeżiji oħra; hekk kif jirbombjaw frażijiet bħal: “Malta tiegħi”, “Malta tagħna”, “maħbuba Malta tiegħi”, “art ħanina”, u oħrajn.  Min-naħa l-oħra, minħabba li l-poeta ħabbha tabilħaqq lil art twelidu, huwa ma naqasx li jwiddibha biex ma titbiegħedx mit-triq tas-sewwa kif għamel fil-poeżiji  Biki ta’ Omm u Lil Malta tal-lum u ta’ għada. 

Omm tas-Sema:

Naturalment, kemm bħala kattoliku u wisq aktar bħala qassis, Dun Karm ma setax jonqos li ma jħobbx b’imħabba speċjali lill-Madonna.  Għalih Marija kienet it-tieni ommu tiegħu, jekk mhux l-ewwel.

Il-poeżiji Marjani ta’ Dun Karm huma diversi.  Il-Prof. Ġuże’ Aquilina jgħid li, “Il-poeta tal-Madonna fil-letteratura Maltija jibqa’ Cuschieri, b’dawk il-versi tan-nar u mħabba, naturali ħafna mingħand Karmelitan, iżda bis-sunett Mater Purissima Dun Karm laħaq, u forsi għadda lil Cuschieri” (“Antoloġija”: A.C. Aquilina, 1969).  Dan is-sunett Aquilina jsejjaħlu “ġawhra tal-letteratura tagħna”.

Ma’ dan is-sunett jiena nżid tnejn oħra: Bjuda u Id-Duluri.  Wieħed jista’ bir-raġun kollu jistqarr li f’poeżiji bħal dawn il-poeta wera tabilħaqq il-kobor ta’ Marija, effett tal-Maternita’ divina tagħha.  Għax kollox hu frott tal-fatt li l-Madonna hija omm Alla.  Għalhekk hija daqstant sabiħa, setgħana, ħanina; għax hi omm il-Feddej.  Hawn jinħass jonfoħ ir-riħ tal-misteru ta’ l-Inkarnazzjoni, li jispikka b’mod tassew eċċellenti fl-aħħar terzina tas-sunett Bjuda:

                                    “U ħlomt ħolma tal-ġenna  -  dehra ġdida !

                                    Rajtek tkebbeb, bħal star tfajla Lhudija

                                    Li kienet xebba u kellha ’l binha f’idha.”

Iżda Dun Karm ried ipoġġi quddiemna lill-Madonna bħala omm tagħna wkoll.  Ommna li tħobbna.  Għalhekk isejħilha “Int, omm li taf tagħder” (Mater Purissima); “Int Omm minn tagħna” (Id-Duluri); “Xemx ħanina” (Angelus); “Int l-omm l-aktar sabiħa” (Il-Għanja ta’ Mejju).  Il-poeta għandu sejħat oħrajn lil Marija imxerrdin f’diversi poeżiji.

L-imħabba ta’ Dun Karm lejn il-Madonna twaħħdet miegħu sewwa.  Hu kellu fiduċja fiha daqskemm kellu f’Binha Ġesu’.  Għalhekk bħalma Anastasju Cuschieri O.C. fil-poeżija Fis-Santwarju tal-Madonna tal-Karmnu talab lil Marija tersaq lejn soddtu fis-siegħa ta’ mewtu, naraw li Dun Karm esprima l-istess ħsieb fil-poeżija Lil Ommi Marija:

 “Deh, meta tersaq l-aħħar

                                    Siegħa tal-ħajja tiegħi,

                                    Nixtieq ingħannqek miegħi

                                    Ngħajjatlek ‘Ommi’ u mmut.”

Din ix-xewqa takkompanja oħra bħalha li tinsab lejn tmiem il-poeżija Saffika Il-Vjatku.  Hawn il-poeta sejjaħ lil Ġesu’ biex imur ukoll iżuru fl-aħħar mumenti  ta’ ħajtu:

                                    “L-aħħar Ħabib, ejja ġo sidri, u qiegħed

                                    Qalbek fuq qalbi u minn kull dnub saffiha;

                                    Miegħek mgħannaq, Ġesu’ naqbad bla biża’

                                                                  it-triq ta’ dejjem.”

Għeluq:

~ertament li hemm ħafna aktar xi tgħid dwar il-ħsieb tal-maternita’ fil-poeżija dunkarmjana, iżda minħabba limitazzjoni ta’ spazju (tal-ħin), ma stajtx nelabora iżjed.  B’danakollu, inħoss li s-sustanza tinħass sewwa.  Dun Karm ħares dejjem lejn il-Madonna bħala omm. U jekk omm ma tgħallimx lil uliedha, x’omm tkun? Għalhekk, huwa qiesha wkoll bħala għalliema  -  OMM u GĦALLIEMA, kif isejħilha fil-poeżija Sedes Sapienziae:

                                    “Miġburin hawn madwarek, Madonna,

                                    Bħalma darba kien jagħmel Ġesu’,

                                    F’din l-iskola ta’ mħabbtek għidilna

                                    It-tagħlim ta’ dan Ibnek x’inhu.”

F’Kitba oħra, jien sejjaħt lil Ħal Tarxien Ir-Raħal ta’ Marija u l-Oratorjo li ktibt għammidtu bl-isem ta’ Ħal Tarxien, Iben Marija.  Dan għax nemmen bis-sħiħ fir-rabta li teżisti bejn dan ir-raħal u l-Madonna.  Araw kemm statwi, kemm artali, għandna fil-knisja tagħna li jfakkruna f’Ommna Marija!  Araw kemm għandna nisa u tfajliet li jġibu l-isem ħelu tagħha!  Araw kemm statwetti maġenb il-bibien ta’ djarna, kemm niċeċ jinsabu mxerrdsin mar-raħal li jikxfu l-għożża li għandna lejn din Ommna tas-Sema!  Il-Banda tagħna stess iġġib l-isem ħlejju ta’ Marija Annunzjata!

Kollox juri l-imħabba li ta’ qabilna kellhom lejn Marija; imħabba li żergħuha fi qlubna u jalla li aħna ngħadduha lil ta’ warajna.  Għax dejjem qisna lil din il-mara bħala omma ħanina, omm twajba, omm mitlufa wara wliedha.  Hekk għamel Dun Karm Psaila fil-versi tiegħu; hekk għandna nagħmlu aħna fil-ħajja tagħna ta’ kuljum.