Konversazzjoni, mixja waħdi fil-kampanja, biċċa mużika jew pittura, il-qari, is-sinjifikat jew il-problemi tal-ħajja, l-imħabba jew in-nuqqas tagħha, eċċ. Kollox jista’ jispirani – però forsi l-iżjed hu l-ħsieb dwar l-esperjenzi li l-bniedem jgħaddi minnhom, kemm ħaddiehor kemm jiena stess. Jispirani ħafna l-kunċett taż-żmien. L-ilma jaffetwani ħafna – fil-baħar jew fil-banju, taħt id-doċċa, inħossni iżjed riċettiva.
2. Liema huma l-pubblikazzjonijiet
tiegħek u fiex jikkonsistu fil-qosor?
Bħala ġabriet għandi erba’ kotba bill-Malti: Iżda Mhux Biss, Skond Eva, Fil-Ħofra Bejn
Spallejha u l-Monografija li ppubblikat
l-Università. Bl-Ingliż, hemm Ribcage, Cracked Canvas u
Memory Rape. Jikkonsistu lkoll minn
poeżiji varji. Għandi ħafna poeżiji ppubblikati f’antoloġiji kemm Maltin kemm barranin,
kif ukoll poeżiji tradotti f’xi 11-il lingwa differenti, jew poeżiji bl-Ingliż
li rebħu xi kompetizzjonijiet. Għandi wkoll stejjer qsar pubblikati f’xi magażin
kif ukoll online. Imbagħad hemm
it-traduzzjonijiet għall-Ingliż ta’ poeżiji ta’ ħaddieħor ġo ma nafx kemm-il
magażin jew antoloġija, kif ukoll xi artikli fil-gazzetti lokali. The Drunken Boat immexxi online minn Rebecca Seiferle, ippubblika
ħarġa dwar il-poeżija Maltija li tiegħu kont l-editur.
3. Xi tgħid dwar l-għażla
tal-forom metriċi u prosodiċi li tħaddem?
M’għandix wisq x’ngħid għax qatt ma naħdem b’forom
tradizzjonali ħlief free verse.
Nikteb poeżiji qsar, pjuttost liriċi u għar-ritmu niddependi fuq widnejja. Anzi,
hemm drabi meta r-ritmu jiġi bħal biċċa mużika qabel il-kliem. Xi drabi nuża
anki r-rima u nħobb ħafna r-rima interna. Iżjed nikteb spontanju milli mod ieħor.
Hemm xi poeżiji li ndum nirrevidihom, l-iżjed wara ħafna żmien, imma s-soltu
poeżija tiġini kważi kompjuta f’daqqa u jekk ma nniżżilhiex mill-ewwel,
tintilef fl-arja.
4. Għal min taħseb jappellaw
il-versi tiegħek?
Naħseb għal dawk li jħobbu l-ideat metafiżiċi, il-metafori
u l-mużika ta’ poeżiji. Imbagħad hemm in-nisa li jgħiduli li nesprimi dak li
jħossu huma. Dalaħħar skoprejt li anki liż-żgħażagħ jappellaw, avolja hemm min
isibhom kumplikati meta jridu jistujawhom bilfors għal xi eżami. U minħabba
dal-fatt jiddispjaċini ħafna għax nixtieq li jistgħu jagħtu biss pjaċir L.
5. Temmen li inti bħala poeta
mara tittratta xejriet mill-ħajja tal-bniedem (bħall-imħabba u l-erotiżmu,
il-qasam soċjali, ir-relazzjoni bejn il-‘jien’ u l-‘int’) b’sensittività jew minn perspettiva differenti milli kieku kont poeta raġel? Kif
tirreaġixxi għal dan?
Nittama li iva. Imma ma nħobbx nissejjaħ
femminista għax ma jogħġbunix it-tags.
Kull ma nagħmel hu li nittratta esperjenzi ġenwini ta’ persuna li nzertat
kienet mara f’soċjetà għadha
patrijarkali. Anki l-esperjenzi ta’ ħaddieħor, ovvja li jgħaddu (jiġu
ffiltrati) minn għajnejn u qalb ta’ mara. Ħafna jaħsbu li l-poeżija Iżda Mhux Biss tista’ titqies bħala
l-manifest tal-kitba tiegħi.
6. Naf li inti waħda minn dawk
li fhimt bl-importanza li vrusek jiġu tradotti għal ilsna barranin. X’vantaġġi
hemm wara dan?
Il-vantagg li l-poezija Maltija tinxtered ma’
pajjiżi oħra, le? U li aħna l-kittieba niltaqgħu ma’ kittieba u nżuru pajjiżi
barranin. B’hekk jespandu l-ispirazzjoni, l-ideat u l-perspettivi tagħna.
Għandna bżonn ukoll stimuli ġodda dejjem biex l-ispirtu ma jgħajjix.
7.
Hemm min jgħid li huwa apprezzat bħala poeta aktar barra minn Malta milli
f’pajjiżu? X’inhi l-esperjenza tiegħek f’dan ir-rigward?
Naqbel mija fil-mija. Meta nżur xi festival jew
konferenza barra minn Malta niltaqa’ ma’ interess u rispett li rari nsibhom f’Malta.
U dan mhux għax inkun lok fejn kull min hemm hu anki hu jew hi kittieb, għax
jiġu ħafna nies jisimgħu u jieħdu interess fil-kitba, il-lingwa u l-pajjiż ta’
ħaddieħor.
8. X’jista’ jsir biex il-poeta u l-poeżija jingħataw spinta ’l
quddiem f’pajjiżna? U l-poeta mara fiex tinsab?
Malta wkoll għadna festival tal-letteratura
mtella’ mill-Inizjamed li għalih jiġu kittieba barranin. Kull sena dal-festival
qed jikber u qed tiżdied l-udjenza. Inizjamed ukoll bdiet korsijiet tal-kitba
li qed jiġbdu ż-żgħażagħ. Qed ikun hawn iżjed kotba li jiġu pplubbikati, avolja
l-poeżija ma ssib lil ħadd li lest ħa jippubblikaha għax ma tinbigħx wisq. Però, b’You
Tube u iġjed u iġjed b’Facebook, wieħed għandu l-opportunità jaqsam il-poeżiji tiegħu u jirċievi l-ġudizzju
tal-oħrajn. Il-poeta mara għandha l-istess status ta’ raġel f’dan il-qasam –
anzi naħseb li hawn iżjed nisa qed jiktbu tajjeb bħalissa. Nittama li dal-interess
jikber biżżejjed biex ’il quddiem jippubblikaw anki kotba mhux self-published biss.
9.
X’tagħmel Maria Grech Ganado meta ma tkunx okkupata bil-poeżija u l-kitba?
Proġetti għall-ġejjieni?
Illum mhux wisq għax għalaqt is-70 u mhux dejjem
niflaħ. Naqra ħafna, nimxi fil-kampanja, nisma’ l-mużika u nieħu ħsieb tiegħi
nnifsi u d-dar. Però,
meta kont iżgħar rabbejt familja, kont ngħallem fid-dipartimenti tal-Ingliż fl-università, il-Junior College u anki skejjel
sekondarji. Attwalment, kelli ħajja mżewqa mhux ħażin, eż. studjajt fl-Universitajiet
ta’ Cambridge u Heidelberg fi żmien li rari kienu jkomplu jistudjaw it-tfajliet
Maltin. Kont nirreċta. Kont inħobb niddiskuti. F’ħaġa waħda qatt ma tbiddilt u
qatt ma jien se ninbidel – ngħaddi ħafna żmien niċċassa u noħlom.
