Wednesday, June 15, 2011

A poem by Teresinka Pereira

Just the right poem after the nuclear disaster in Japan and the "No" for nuclear-generated power stations expressed by the Italian people last weekend.

NO NUKES!
Is it possible a world without
nuclear plants? It would
avoid a panic in the air,
it would be secure to know
that life may go ahead
in its normal way
in order and peace. It would
be like to hear the bells toll

to bury the dead one by one
instead of by millions at a time.
It would be assuring to know that
each new born human being
would bring us a new hope
for a better world.
TERESINKA PEREIRA

Monday, June 13, 2011

Tifkira tal-poeta Rev. Mons. Amante Buontempo f’għeluq is-seba’ snin minn mewtu

Fil-21 ta’ Ġunju 2011 jitfakkar is-seba’ anniversarju mill-mewt tar-Rev. Mons. Amante Buontempo. Huwa kien il-fundatur u l-President tal-Għaqda Poeti Maltin, imwaqqfa fl-1975, u aktar tard il-President Onorarju tal-istess Għaqda. Jiena kelli x-xorti niltaqa’ miegħu xi tliet darbiet id-dar tiegħu stess fi Triq San Pawl il-Belt Valletta. Kien ikun dejjem imdawwar bil-bosta kotba li kienu tant għal qalbu u kien il-gost tiegħu jitkellem għal ħinijiet twal ma’ żgħażagħ bħali (għallinqas hekk kont dak iż-żmien!) dwar kull tip ta’ suġġett. Kien bniedem ta’ kultura vasta, ta’ prinċipji sodi u ħsibijiet ċari, anki jekk ta’ aktar minn 80 sena.

Amante Buontempo twieled l-Isla fil-15 ta’ Ottubru 1920, iżda ħa l-ewwel trobbija tiegħu f’Bormla fejn għex flimkien ma’ familtu sakemm kellu 18-il sena. Wara marru joqogħdu l-Belt Valletta u waqt il-gwerra x-Xagħra, Għawdex. Ta’ erbatax-il sena daħal is-Seminarju u aktar tard studja wkoll fil-Vatikan. Kien membru tal-Kunsill tax-Xirka għat-Tixrid tal-Ilsien Malti. Kiteb diversi poeżiji bil-Malti, bit-Taljan u bl-Ingliż li jibdew sa mill-1940, u dan għamlu biex iwassal ħsibijietu barra minn art twelidu. Il-poeżiji tiegħu dehru fil-gazzetti Maltin kollha f’kull żmien. Kiteb ukoll xi drammi żgħar u novelli bil-Malti li s’issa għadhom ma ġewx ippubblikati. Id-dramm Il-Kuraġġ ta’ Missier huwa maqsum fi tliet atti, u qisu awtobijografija tal-awtur innifsu moħbija wara bosta xbihat, episodji u ġrajjiet li huma u jinqraw jinħass li hemm ħafna verità, il-ħajja nnifisha ta’ familja li għaddiet minn bosta tiġrib u inkwiet.

Il-għalqa li fiha ħadem l-iżjed hija dik tal-poeżija. Fil-librerija personali tiegħi għandi għaxar antoloġiji poetiċi miktuba minnu fit-tliet ilsna marbuta ma’ gżiritna (fosthom Ġejt imsejjaħ - 1967, Si vis pacem cane semper - 1973, Wishful thoughts - 1975, Lacrime di speranza - 1977 u Mix-xquq ta’ qalbi - 1987), u fis-sena 2000 huwa kompla jagħni l-produzzjoni tiegħu permezz ta’ ġabra poetika oħra bl-isem ta’ Quid Retribuam? li tiġbor fiha mal-150 poeżija bil-Malti, bl-Ingliż u bit-Taljan, flimkien ma’ ittri u noti qosra li jixħtu dawl fuq il-mixja tiegħu jum wara jum l-aktar mis-Snin Disgħin ’l hawn. It-temi li nsibu fi Quid Retribuam? huma bosta: storja personali u familjari, l-aspett soċjali u storja kontemporanja ta’ Malta; fidi u reliġjon; il-mewt u l-aspett eleġijaku; il-poetika u ż-żmien.

Kiteb ħafna versi ddedikati lill-Madonna, fosthom sunett bl-isem ta’ Sultana tal-paċi u poeżija bit-Taljan Regina Apostolarum (1968). Kien il-fundatur tal-Għaqda Poeti Maltin li twieldet fl-1975. L-Għaqda hija frott tal-ħidma qawwija li wettaq l-istess Buontempo flimkien ma’ għadd ta’ nies iddedikati li ħadmu qatigħ fuq bażi volontarja. L-għanijiet tal-Għaqda għadhom sal-lum dawk li xxerred il-poeżija f’Malta u barra minn Malta, tgħin lil ħaddieħor jifhem u japprezza l-vera poeżija, bir-responsabbiltà li teduka u tuża l-poeżija bħala mezz biex ikun hemm ċittadini tajbin u kolti. L-Għaqda torganizza l-Konkors Nazzjonali tal-Poeżija kull sena, u ttella’ minn żmien għal żmien attivitajiet soċjali u kulturali. Fl-imgħoddi kienet torganizza l-avveniment internazzjonali tal-Premio Città di Valletta li għandu rikonoxximent mill-ogħla Awtoritajiet Maltin u li kien jingħata kull sena lil artist Malti li jkun iddistingwa ruħu fl-għalqa artistika tiegħu flimkien ma’ numru ta’ letterati u artisti Taljani. L-Għaqda toħroġ ukoll ir-rivista Versi, u kull tant żmien kotba bħal Diwi fl-ispazju (1975-1985), Msiebaħ Mediterranji (1975-1995), Riflessi Fiddiena (2000) u Arkadja (2004). L-Għaqda torganizza wkoll Serati ta’ Ġieħ, fosthom il-lejla mużiko-letterarja li fl-1994 ingħatat b’ġieħ Ġużè Chetcuti f’għeluq it-tmenin sena tiegħu.

Amante Buontempo kiteb bosta poeżiji ta’ imħabba patrijottika u ta’ ispirazzjoni reliġjuża. Ironikament, bħal kif jiġri bosta drabi fost il-poeti, għal Buontempo żmien il-gwerra serva bħala ispirazzjoni għall-kitba tiegħu. L-ewwel żewġ kotba ta’ poeżija kienu Ġejt imsejjaħ (1967) u Irbaħt (1968). Minkejja li huwa wieħed mill-poeti Maltin li kitbu qatigħ bi tliet ilsna, rebaħ bosta premjijiet fl-Italja kollha u f’bosta pajjiżi oħra, u attenda għal bosta kungressi dinjin dwar il-poeżija, għadha qatt ma saritlu l-wirja ta’ kitbietu. Huwa kien jistqarr li huwa magħruf aktar barra minn xtutna milli f’Malta stess li qatt ma radditlu l-ġieħ li jistħoqqlu. Ħafna mill-poeżiji tiegħu għandhom sfond politiko-soċjali u dan għamlu aktar bħala qassis li jkollu qalbu muġugħa minħabba min ikun offenda b’xi mod il-Knisja. Poeżiji bħal dawn huma reazzjoni ta’ poeta għal dak li jkun qed jiġri jew jingħad madwaru.

Bħala President ad vitam tal-Għaqda Poeti Maltin Buontempo dejjem kiteb fil-fuljett Leħen il-Għaqda Poeti Maltin. F’Marzu tal-1997 appella biex il-membri tal-kumitat u l-membri ġenerali jirsistu biex jagħmlu mill-aħjar tagħhom ħalli jmexxu lill-Għaqda ’l quddiem. F’Dicembru tal-istess sena kiteb li l-poeżija “hi ikel bnin ta’ l-intellettwali, mediċina tal-morda fil-qasam soċjali, sfog u serħan tal-imdejqin... Fuq kollox il-poeżija vera tferraħ u thenni mhux biss lill-poeti li jiktbuha, imma wkoll lil dawk li mhumiex poeti, lill-mexxejja tal-popli, li għandhom bżonn l-aħjar ikel, li jżommhom ’il fuq mit-tajn u mill-ħmieġ tal-inġustizzja... Il-poeta m’għandux jorqod... hu osservatur ta’ kulma jiġri f’kull qasam tal-ħajja”. F’Settembru 1998 kiteb hekk: “Il-poeżija m’hijiex ħajja fl-istorja biss li tfakkarha, iżda wkoll f’kull poeta li għadu jista’ joħloqha, kemm illum u kemm fil-ġejjieni. JUM IL-POEŻIJA jitfakkar biex il-poeti ma jinsewx li l-poeżija għad għandha potenzjal li jista’ jtejjibha u jwassalha fi qċaċet li qatt ma jintlaħqu... Jum il-poeżija m’għandux jitwaħħad ma’ jum xi poeta, li għax twieled għad jikber u jmut, ukoll jekk jixjieħ; iżda l-poeżija ma tixjieħx u ma tmutx sakemm jibqa’ min jiktibha”. F’Versi tal-1997 kiteb hekk: “Li kieku jiddependi minni ma niffissax jum wieħed għall-poeżija, imma s-sena kollha, u flok jum kont insejjaħlu “Żmien il-Poeżija”... għax hu minnu tassew dak li jgħid Kohelet fil-Kitba Mqaddsa, meta jelenka d-diversi żminijiet tat-twelid u tal-mewt, tat-tħawwil u tal-ħsad, tal-qtil u tal-fejqan... kull wieħed minn dawn il-waqtiet hu għajn ta’ ispirazzjoni għall-poeta”.

Kitbietu f’forma ta’ poeżiji dehru wkoll regolarment fir-rivista Versi. Fosthom insibu Kieku ma żammejtnix (1996), poeżija li kiteb f’għeluq il-ħamsin anniversarju tiegħu bħala reliġjuż; Inqastek wisq, Ħabib (1998), eleġija li nqrat fi tmiem il-Quddiesa tal-funeral ta’ Br. Michael, membru onorarju ieħor tal-Għaqda; Natale 1992 (1999), poeżija msejsa fuq kwartini b’rima mqabbża; u Lil Ġorġ Pisani (wara mewtu) (1999), saffika. Poeżiji oħra ta’ Buontempo jinsabu fl-antoloġija Msiebaħ Mediterranji (1995): f’Min naqqas ġieħ il-mara? jikteb b’ċerta qawwa dwar l-abort, il-prostituzzjoni u l-kontraċettivi li waqqgħu fil-baxx ġieħ il-mara; f’Inbiddlu kollox! jikteb b’ironija dwar il-mezzi tal-komunikazzjoni li ma jwasslu xejn ħlief gideb, vjolenza sensazzjonaliżmu u aħbarijiet irħas; Xewqat bla temma hija għajta favur it-tixrid tal-“kultura tal-ħajja” u kontra l-kultura tal-gwerer, il-materjaliżmu u l-abort. Fl-aħħarnett Ipokrisija ambjentali hija poeżija b’messaġġ soċjali ieħor: Amante Buontempo jrid “ambjent nadif biex jaqdi l-bniedem”. Ir-rwol ta’ Buontempo f’dan il-ktieb kien ukoll dak ta’ traduttur mill-Malti għat-Taljan.

Xi wħud mill-aspetti li jixirfu fil-versi ta’ Buontempo.

L-aspett soċjali:

It-tema li taħkem l-aktar fi Quid Retribuam (2000) hi bla dubju dik soċjali. Hemm mill-inqas 50 poeżija li jittrattaw dan l-aspett li jista’ jinqasam fi tliet kategoriji: Malta; l-Italja; u d-dinja in ġenerali. Huwa evidenti li Amante Buontempo jsegwi regolarment dak li qed iseħħ madwaru u kważi kważi xejn ma jaħrab il-kumment analitiku tiegħu li jagħmlu permezz tal-poeżija. Għalhekk il-poeżiji tiegħu huma miżgħuda b’referenzi, ħsibijiet u kummenti dwar il-problemi li jolqtu lis-soċjetaċ moderna bħall-Aids, l-abort, id-droga li ġġib firda fil-familja, il-korruzzjoni, it-terroriżmu, il-piena kapitali, id-divorzju, il-prostituzzjoni, l-infedeltà, it-tfal li qed imutu bil-ġuħ, jew dawk mibgħuta għall-gwerra, jew il-kummerċ tal-minorenni u l-pedofilija, id-differenzi bejn il-klassijiet soċjali, il-kriminalitaċ u l-gwerra (bħal dik li għaddejja fl-Alġerija jew l-ex-gwerra ta’ Sarajevo u fl-Albanija) u t-theddida nukleari.

Ma’ dan kollu jintrabtu poeżiji bħal Massacrati in Algeria fejn Buontempo jikteb: “Le tante guerre inutili,/ che stan lasciando morti/ su terre ormai distrutte,/ spingon fratelli all’odio”; I gesuiti chiedono perdono, fejn jistaqsi: “Non sarebbe meglio/ conoscere i perché di guerre interne,/ che stanno sconvolgendo la Politica?”; f’The language of my heart jikteb kontra n-nukleari: “And saner are mad cows than many men:/ who, knowing the effects of Chernobyl,/ still keep their nuclear experiments”. F’Alle soglie del duemila joħodha qatta bla ħabel kontra dawk li, fuq ir-radju u t-televiżjoni u fil-ġurnali, bi prużunzjoni kbira jħalltu l-libertaċ mal-permessivitaċ u x-Xjenza mal-Fidi, filwaqt li f’Famine or slavery jikteb “The world is in decay”, u jistaqsi x’inhu l-aħjar, jekk hux li t-tfal imutu bil-ġuħ jew jinbiegħu bħala skjavi?

Il-qarrej tal-versi ta’ Amante Buontempo jrid jammetti li dal-poeta-qassis li għex parti kbira mill-ewwel nofs tas-seklu għoxrin u għadu jikteb sal-ġurnata tal-lum jaf ikun kontroversjali, anki għaliex ħaġa waħda mal-preċetti tal-Knisja. Basta wieħed jaqra versi bħal What a horrid world! u Min naqqas ġieħ il-mara?

Hawnhekk joħroġ b’saħħtu Buontempo bħala moralist u difensur tat-tajjeb. Dawn il-problemi kollha jnisslu vojt fil-bniedem proprju għaliex ma ħalliex post għal Alla. Hekk jikteb f’Hemm Alla llum ukoll!:

“Fittixt it-tajjeb: sibt il-ġenn tal-ħżiena!. . .

Sakemm ma nfittxux ’l Alla f’kull għemil,

insibu gwerer biss u serq u qtil!”

Anki f’We’re soldiers of true peace ixidd il-libsa ta’ dak li jiġġieled favur il-Paċi u l-Ġustizzja, filwaqt li jikteb: “’No War’ is not true Peace, but in the Arts,/ the best that come from pure and loving hearts!”. Huwa interessanti li t-tifsira ta’ dak li jrid jgħid Buontempo toħroġ aħjar fil-verżjoni Taljana tal-istess poeżija li ġġib l-isem ta’ Siamo soldati della pace vera: “’Non Guerra’ non vuol dire pace vera,/ ma i grandi artificieri della Pace/ sono i maggiori delle Belle Arti:/ i Poeti, che il mondo ascolta e tace!”. Mela huma l-poeti li jistgħu jagħtu kontribut siewi favur il-paċi.

Referenzi għal personaġġi differenti:

Dawk ta’ Buontempo m’humiex versi maqtugħin mir-realtà kif diġà ntwera hawn fuq. Huma mimlija b’referenzi għal personaġġi importanti ta’ statura internazzjonali. Il-Papa Ġwanni Pawlu t-Tieni huwa figura rikurrenti fil-versi tiegħu. F’Il vero paparazzo jikteb hekk dwar Lady Diana: “Fu bella e dolce ed esemplare amica/ dei poveri e malati in tutto il mondo”. Lil Gorbachov isejjaħlu “squisito sognator della ‘preistoika’” fi Questo pazzo pazzo mondo! Isemmi ukoll żewġ każi li qajmu skandlu bħal sexgate f’For heaven’s sex, u ż-żwieġ pirata tal-kardinal Milingo f’Another Church’s triumph. Personaġġi kontemporanji oħra msemmija fil-poeżiji ta’ Buontempo huma Thacher (“la donna, ahimè, di ferro”), Sgarbi (“che non vede che ignoranti/ tra ladri e mascalzoni del passato/ nel mondo dei politici presenti”), Falcone u Borsellino, żewġ maġistrati li għax għamlu xogħolhom u ġġieldu kontra l-Mafia sfaw maqtula minnha stess.

Storja personali:

Il-versi ta’ Amante Buontempo jitfgħu bosta dawl fuq l-istess ħajtu. A fugitive eternal feeling tikxef l-għarfien tal-poeta li huwa qassis (“For I was born to serve, not to be served:/ since God has made me man to be a priest”), filwaqt li My fifty years of priesthood ifakkar il-ħamsin anniversarju minn meta ordna saċerdot. Is-saċerdozju huwa ppreżentat bħala triq twila li mhux kulħadd kapaċi jterraq sal-aħħar f’Kieku ma żammejtnix. Fi Xi trid minni, Mulej? jistqarr li “Is-saċerdozju m’hux bħal kemxa flus,/ li, jekk taħbiha sew, ħadd ma jikxifha./. . .dil-għotja jew tħaddimha jew titlifha!”.

Motiv personali ieħor li jirrikorri spiss fil-versi ta’ Buontempo huwa l-għarfien li l-mewt hija qrib. Dan jidher f’poeżiji u f’versi bħal Lil Pierre William f’jum l-għerusija tiegħu, fejn jikteb, “Għedt ‘forsi’. . .għax jien xjeħt u wisq ma fadallix”; Hekk jafu jħallsu n-nies!, fejn jikteb, “Bħal ħafn’oħrajn bħal donni għext nistenna/ li l-mewt ma tasal qatt bla qatt ma nsejtha”; u Ma tlabtek xejn għalija! fejn jistqarr, “Il-mewt qed tersaq lejja b’pass imgħaġġel;/ jekk trid, imsaħli d-dmugħ qabel ma mmut”. Welcome home, holy father!, miktuba għat-tieni miġja tal-Papa Ġwanni Pawlu t-Tieni f’Malta, Buontempo jistqarr li hemm bosta karatteristiċi komuni bejnu u bejn il-Papa msemmi:

“Holy Father, my heart is with yours:

we were born and ordained the same years.

Both are poets, and drink from same source:

You’re the Pope, I’m the humblest of peers”.

Tagħrif awtobijografiku ieħor insibuh f’poeżiji oħra bħal Il-Kunċizzjoni ta’ Bormla fit-Tarzna, fejn jikteb hekk: “jiena l-akbar fost ħdax mill-ulied”; “kont Int/ li nebbaħtli fiċ-ċokon is-Sejħa/ għall-qdusija li biha żżejjint” (hawnhekk qed jirreferi għall-Madonna), u “Kien fit-tarzna missieri li rabba/ tant ulied”. Buontempo jikteb ukoll dwar fatt li għadu jweġġgħu sal-ġurnata tal-lum, jiġifieri l-fatt li l-Maltin ma għarfuhx bħala poeta. Dan narawh f’Lil Malta tiegħi (“qisni għarib, barrani f’dar missieri”), u f’Art twelidi m’għarfitnix fejn jikteb hekk:

“Għarfuni truf l-irkejjen tal-kittieba,

li leħħnu ħsibijiethom qalb il-ġnus;

imm’art twelidi baqgħet mal-ħassieba

ma tafx ’l hemm jien ukoll li mlejtha vrus”.

Metafora simpatika nsibuha f’Qed nilgħab l-aħħar logħba, fejn Buontempo ta’ tmenin sena jimmaġina ħajtu bħala logħba futbol fl-extra time:

“Qed nilgħab l-aħħar logħba fl-“extra time”,

Tawwalli l-ħin mingħajr ma qalli b’kemm. . .

Il-ħajja logħba: tiegħi ta’ tmenin,

mhux ta’ minuti biss, ’mma ta’ snin!”

Il-mewt u l-eleġija:

Amante Buontempo poeta ma jibżax jikteb dwar il-mewt li bħal donnha kienet sieħba regolari tiegħu u għalhekk jittrattaha b’ċerta kunfidenza. F’Il-mewt ma tbeżżagħnix kien iħoss li l-mewt hija fil-qrib, imma jsib faraġ fil-fatt li huwa poeta (“Sakemm id-dinja fl-hemm tibqa’ tismagħni,/ la jien għannejt fid-dmugħ kważi kuljum,/ ħalluni bla tfixkil immut kuntent”). Buontempo jaf li fit-twelid stess hemm iż-żerriegħa tal-mewt. Dan jiktbu fi Tħallix, Mulej!: “Sikwit ħassejtha ’l bogħod il-mewt minn ħajti,/ għalkemm hi dejjem qrib ta’ min jitwieled”, u f’The seed od death: “Since men are born, ’t is life the seed of death,/ and dying the beginning of man’s life”. Il-mewt hija mifhuma bħala “il-waqt ta’ żmien is-serħ” f’Lin-neputi tiegħi Roberto, filwaqt li hija ppreżentata bħala sabiħa meta msaħħa mit-Twemmin (ara Kemm hi sabiħa l-mewt!).

Insibu wkoll għadd sabiħ ta’ eleġiji ddedikati lil persuni differenti bħal Ġużè Aquilina (“konna fl-istess żmien,/ infittxu l-ġieħ ta’ Lsienna kullimkien/. . . Ħabib tal-Malti kbir, għalliem setgħani,/ ma barrejt qatt u mkien ilsien barrani/. . . wieħed mill-aqwa wlied ta’ dawn il-Gżejjer”); Bro. Michael Buttiġieġ (“ħabib kbir tal-Poeżija w tiiegħi. . . Il-qalb li tħobb u l-moħħ imnebbaħ bl-għana/. . . għamluh għalliem u ħabib kbir t’eluf”); Ġorġ Pisani (“Int bħal kull wild temmejt iż-żmien ta’ ħajtek,/ ‘mma jibqa’ wirtek”); u Wallace Gulia (“Għax kont poeta, kont ħabib is-Sewwa”).

Stil ta’ kitba u teknika:

Minkejja li poeta kontemporanju, Amante Buontempo ta’ Quid retribuam? stilistikament jintrabat mal-metrika u mal-prosodija tal-ewwel nofs tas-seklu 20. Ma ninsewx però illi Buontempo ħaddem ukoll il-vers ħieles f’ġabriet poetiċi oħra minn tiegħu. Bħala tul ta’ strofa taħkem il-kwartina bir-rima mqabbża u l-vers maħlul li jissejjes fuq il-vers riflessiv tal-endekasillabu. F’poeżiji oħra jħallat it-terzini mas-sestini, u l-ottavi mal-kwartini, jew il-kwartini mat-terzini biex spiss jispiċċa b’distiku finali (żewġ versi li jirrimaw bejniethom li jtemmu l-poeżija). Forom metriċi oħra mħaddma minnu huma s-sunett kemm Taljan kif ukoll Ingliż. Bħala versifikazzjoni, b’mod ġenerali, apparti l-endekasillabu jħaddem ukoll is-settenarju u d-dekasillabu. Lessikalment jixrob minn bosta għejun: minn dak morali u reliġjuż sa dak legali, xjentifiku u ġurnalistiku.

Referenza testwali li tkompli tippreżenta tajjeb lil Mons. Amante Buontempo poeta hija meħuda minn Quando non puoi dormire, fejn jiddefinixxi ruħu bħala “un vecchio malsano che ha voglia/ di vivere ancora”. Iva, minkejja l-età tiegħu Buontempo wriena biċ-ċar li baqa’ luċidu u osservatur mill-aqwa, u dan bis-saħħa taż-żagħżugħ li baqa’ jħeġġeġ ġewwa fih sal-aħħar.

Għeluq:

Il-kontribut ta’ Amante Buontempo huwa bla qies minkejja li ismu s’issa ma jidhirx fl-antoloġiji poetiċi tal-mument. Forsi għad jasal żmien meta l-folja tinqaleb u xogħlu joħroġ għad-dawl u jingħata l-ġieħ li jixraqlu.

Patrick Sammut