Tislima lil Ray Bradbury (1920-2012)

Nhar it-Tlieta, 5 ta’ Ġunju 2012, miet wieħed mill-ikbar kittieba tal-fantaxjenza u tal-orrur, Ray Bradbury. Kellu 91 sena u kien jgħix f’Los Angeles. Huwa twieled fl-1920 - eżattament fit-22 ta’ Awwissu -f’Waukegan, Illinois, fl-Istati Uniti. Jibqa’ magħruf għal xogħlijiet bħal Fahrenheit 451 (1953) u The Martian Chronicles (1950). Ħafna mill-istejjer tiegħu ġew adattati kemm għat-televiżjoni kif ukoll għaċ-ċinema.  Is-sena 2012 tfakkar ukoll is-sittin anniversarju tal-pubblikazzjoni ta’ wieħed mill-kotba tiegħu, The Illustrated Man li ħareġ fl-1952. Għalkemm hu rumanz tal-ġeneru tal-fantaxjenza, iġagħlek tirrifletti spiss dwar l-imgħoddi, il-ġejjieni u fuq kollox dwar il-kundizzjoni umana fil-preżent.

Għall-ewwel il-ġeneru tal-letteratura fantaxjentifika kien meqjus bħala wieħed sekondarju u li jgħodd biss għat-tfal. Imma ż-żmien wera mod ieħor. Illum hemm korsijiet sħaħ barra minn Malta, l-aktar fl-Istati Uniti, li jistudjaw dan il-ġeneru letterarju, l-aktar ir-relazzjoni tiegħu mal-futur. Proprju dan l-aħħar qed jintwerew programmi fuq id-Discovery Channel dwar dawn il-kittieba tal-fantaxjenza li raw il-futur diġà minn għexieren ta’ snin qabel.

The Illustrated Man għandu bħal daħla li fiha n-narratur jirrakkonta dwar il-laqgħa tiegħu x’imkien fuq l-għoljiet ma’ dan ir-raġel skonoxxut li kien qed ifittex xogħol. In-narratur joffrilu ftit mill-ikel li kellu u bejniethom tibda konversazzjoni. L-iskonoxxut jgħid lin-narratur li ma jistax isib xogħol u jżommu għat-tul minħabba problema li għandu. Fil-fatt ftit wara huwa jinża’ l-flokk goff li jkollu fuqu, minkejja s-sħana tal-istaġun, biex jikxef il-fatt li l-parti ta’ fuq ta’ ġismu kienet miksija kollha minn tatwaġġi speċjali u mill-isbaħ. Insiru nafu li dawn ma kinux tatwaġġi normali. Kellu 16 b’kollox u matul il-lejl kull wieħed minnhom kien jieħu l-ħajja u jirrakkonta storja partikolari li tixħet dawl fuq il-ġejjieni. Diġà idea bħal din għandha l-oriġinalità tagħha. Imma s-sabiħ jibda meta matul l-ewwel lejl in-narratur u r-raġel tat-tatwaġġi jorqdu ħdejn xulxin għall-arja aperta u n-narratur jgħaddi ż-żmien iħares lejn it-tatwaġġi u quddiemu bħal jieħdu ħajja sittax-il rakkont differenti.

It-temi li jittratta Bradbury f’The Illustrated Man huma varji u anki serji. Hekk fl-ewwel rakkont, The Veld, Bradbury joħodna ġewwa dar futuristika fejn min jgħix fiha ma jkollu jagħmel xejn: fiha hemm kull tip ta’ magna, bħal dik li tagħmillek il-lazz taż-żarbun, taħsillek snienek, taħslek, tippreparalek l-ikel; saħansitra s-sodda hija waħda li titbandal biex tħeddlek u torqod aħjar. Imma l-iktar li tispikka hija kamra speċjali, magħmula għat-tfal biex jgħaddu ż-żmien u jeħilsu mill-istress żejjed. Din hija kamra li bil-ħsieb biss tikkrea dak li wieħed ikun jixtieq. F’dan il-każ però Bradbury jurina li kull teknoloġija għandha l-perikli tagħha, bħalma perikoluż huwa anki l-fsied żejjed lit-tfal min-naħa tal-ġenituri. Bil-fsied kollu tagħhom l-ulied f’dan il-każ jispiċċaw biex jirribellaw kontra l-ġenituri tagħhom – li jiddeċiedu li jinqatgħu mid-dipendenza fuq it-teknoloġija - tant li jwassluhom għal mewta kerha u primittiva tassew. Ta’ min jgħid li “veld” hija kelma li tfisser “spazju miftuħ u mhux kultivat fin-nofsinhar tal-Afrika” fejn jgħixu l-annimali fid-salvaġġ.

It-tieni rakkont jismu Kaleidoscope. Bradbury jqiegħed lill-persunaġġi tiegħu f’sitwazzjoni antipatka u terminali tassew. Hekk naraw lil għadd ta’ astronawti li wara li jitkissrilhom il-vapur spazjali tagħhom jispiċċaw mormijin fl-ispazju, kollha sejrin f’direzzjonijiet differenti u b’ħeffa kbira. Hija tiġrija lejn il-mewt. Hemm min nieżel b’veloċità kbira lejn il-qamar, min lejn id-dinja, u min lejn l-ispazju miftuħ. F’din it-tellieqa lejn il-waqt aħħari l-uġigħ fiżiku bħal jitlef mill-importanza tiegħu. Għal waqt l-astronawti jitkellmu bejniethom, anki jekk jinsabu eluf ta’ mili ’l bogħod minn xulxin, imma meta jindunaw jew jifhmu li għalihom m’hemmx salvazzjoni jibdew jirreaġixxu b’modi differenti: min jipprova jweġġa’ lil sieħbu verbalment jew psikoloġkament, min jitlef kull kontroll tant li jibda jgħajjat qisu miġnun, imma mbagħad hemm min jiddispjaċih u jitlob skuża biex fl-aħħar kulħadd jispiċċa biex isellem lil xulxin u jixtieq ir-risq lill-oħrajn. Bradbury ifakkar li kull wieħed u waħda minna rridu naffaċċjaw il-mewt waħedna. Hemm minn quddiemha jħossu kuntent ladarba ħajtu tkun mimlija b’imħabba u  bi ħwejjeġ pożittivi. Hemm min jaffaċċjaha b’biża’ jew b’dispjaċir ladarba jinduna li matul ħajtu ma jkun għamel xejn ta’ ġid. Proprju fl-aħħar waqtiet ta’ ħajtu dan tal-aħħar jipprova jemmen li b’mewtu għallinqas se jservi għal xi ħaġa pożittiva. U hekk kif jidħol fl-atmosfera u ġismu mdawwar bit-tuta tal-astronawti jinħaraq jarah tifel mill-bogħod u jaħsbu meteorita u ommu tgħidlu biex jesprimi xewqa.

The Other Foot hu l-isem tat-tielet rakkont. Bradbury joħodna fuq il-pjaneta Mars tal-ġejjieni fejn ikun hemm komunità ta’ bnedmin ta’ ġilda sewda. Dawn ikunu ġew eżiljati hawn mid-dinja imma issa jkunu qed jgħixu ħajja kuntenta. Uliedhom qatt ma jkunu raw bniedem b’ġilda bajda. Taħkem l-istennija ladarba fil-bogħod jidher rokit u jixtered għajdut li wara għoxrin sena se jkunu ġejjin fuq Mars bnedmin ta’ ġilda bajda. Bradbury jittratta temi bħalma huma l-Apartheid u r-razziżmu, il-gwerra nukleari u l-mibegħda, u fl-aħħarnett il-paċi. Ta’ min niftakru li The Illustrated Man inkiteb fi żmien meta t-tensjoni tal-Gwerra Bierda bdiet tinħass (minkejja li l-Ħajt ta’ Berlin inbena fl-1961), imma anki fi żmien meta fl-Istati Uniti l-ġlieda bejn bojod u suwed kienet fl-aqwa tagħha.

Rakkont ieħor huwa The Man. Hawn Bradbury jittratta l-kuntrast bejn ix-xjenza u l-fidi, bejn il-bniedem prattiku, rasu iebsa, u l-bniedem ta’ fidi. Rakkont bħal dan ifakkar fl-istennija u fil-miġja ta’ Kristu: jissemma raġel li fejjaq lil bosta fuq din il-pjaneta mbiegħda, raġel li nissel sens kbir ta’ sliem f’miljuni ta’ nies. Hemm min però ma jemminx dan u jipprova jsib mitt skuża biex jipprova l-kontra. Hemm l-idea ta’ San Tumas, dak li jrid jara biex jemmen. Bradbury bħal ifakkar li s-sens ta’ sliem l-ewwel nett irridu nsibuh ġewwa fina, mhux barra minna. Hemm min għalhekk isib il-paċi, u hemm min ma jistrieħ qatt għax ma jafx eżattament x’qiegħed ifittex. Terġa’ l-idea li fejn hemm il-bniedem mhemmx sliem; għalhekk il-bniedem jaħrab mid-dinja biex isib f’dinja oħra dak li ma sabx fid-dinja tiegħu. Hemm ukoll l-idea li l-bniedem bla fidi hu ħlejqa mitlufa.

The Long Rain jiġi ambjentat fuq Venus, fejn ix-xita ma tieqaf qatt tant li tispiċċa ġġennen lil dak li jkun. Hawn tinħass l-idea li l-bniedem, bil-beżgħat tiegħu, hu l-akbar għadu tiegħu nnifsu. Anki hawn it-tema tat-tfittxija tal-utopija, tal-ambjent perfett, komdu. Hemm min jaqta’ qalbu u jieqaf jew jiġġennen, u hemm min minkejja kollox ikompli u jasal fid-destinazzjoni. Jinħass ukoll ċertu kurrent politiku meta Bradbury iktar minn darba jironizza bid-deċiżjonijiet li jieħu l-Kungress Amerikan.

Ir-rakkont Usher II jintrabat ma’ rakkont ta’ Edgar Allan Poe, imma dan ta’ Bradbury jinsab x’imkien bejn il-fantaxjenza u l-orrur u hu ambjentat fis-sena 2005. Il-protagonist iġib l-isem ta’ Stendhal (anki dan isem li jintrabat sewwa mal-letteratura Ewropea). Ir-rakkont għandu  saff politiku-soċjali ladarba ifakkar f’dawk is-snin fl-Istati Uniti meta lil min is-sistema riedet teħles minnu kienet twaħħallu t-tikketta ta’ komunist. Usher II jintrabat ukoll mar-rumanz ta’ Bradbury Fahreneit 451 fejn jimmaġina soċjetà li fiha jinħarqu l-kotba kollha. F’Usher II jinħaraq kull oġġett marbut mal-immaġinazzjoni, fosthom kotba u films. Ironikament Bradbury jsejjaħ lil dawk tas-sistema “Clean-Minded people”. L-awtur jironizza wkoll b’soċjetà li tippretendi li hi l-protettriċi kontra l-Fantasija, soċjetà li minkejja l-pożi xorta tilbes maskri u kostumi. Bradbury jerġa’ jagħti l-ħajja lill-personaġġi ta’ bosta ħrejjef popolari, imma din id-darba jagħtihom laqta differenti, dik tal-orrur. Il-protagonist, Stendhal, ipattiha qares lill-għedewwa tal-immaġinazzjoni. Frażi li tispikka hija “Ignorance is fatal”.

The Last Night of the World hu rakkont li ritmikament iservi ta’ pawża. Jieħu l-għamla ta’ djalogu bejn mara u raġel miżżewġin li jitkellmu dwar il-possibiltà li dan hu l-aħħar lejl tad-dinja, u dan jagħmluh b’mod kalm u distakkat għall-aħħar. Hu rakkont-riflessjoni dwar is-sabiħ u l-ġabra tal-familja imma anki dwar it-theddida tal-gwerra nukleari. Quddiem destin bħal dan ħadd ma jista’ jagħmel xejn ħlief ikompli jgħix ħajtu u japprezza l-pożittiv tagħha.

Il-familja nerġgħu narawha ttrattata f’The Rocket, flimkien mal-limitazzjonijiet li jġib miegħu l-faqar, il-fantasija u l-bibien li tiftaħ fuq spazji illimitati, il-ħolm kontra r-realtà kiefra, il-klassijiet soċjali. Hawn niltaqgħħu ma’ missier li ma jaqtax qalbu u li jagħti lil uliedu, b’sagrifiċċju kbir, ħolma li ssir realtà li jibqgħu jiftakruha għal għomorhom. Hemm it-tema tal-illużjoni: dan hu rakkont miktub ħafna qabel is-sena 1969, meta l-bniedem niżel fuq il-qamar. Imma żgur li l-qarrej intiż jiftakar f’dak li għadhom isostnu sal-lum ċerti wħud, jiġifieri li l-Amerikani qatt ma niżlu verament fuq il-qamar.

Id-djalogu jerġa’ jitħaddem f’No Particular Night or Morning. Iseħħ bejn tnejn li jinsabu x’imkien f’nofs univers, ’il bogħod qatigħ mid-dinja. Wieħed jibqa’ marbut mat-tifkiriet tad-dinja biex ikollu bħal ankra ma’ xiex jaqbad f’nofs il-baħħ tal-ispazju. L-ieħor hu iktar xettiku u jemmen li dak li ma jarax u ma jmissx hu mejjet, inklużi t-tifkiriet, u li għalhekk dawn ma jagħmlu xejn ħlief iweġġgħu lil dak li jkun. Huwa rakkont b’ċertu piż filosofiku fejn fost il-mistoqsijiet li jiġu mistoqsija nsibu, “X’inhu dak li naraw quddiemna jekk kif jitbiegħed minna ma jidhirx iktar? Jibqa’ hemm? Hemm prova li baqa’ hemm? X’inhu x-xejn? Għandna prova mentali, mhux fiżika, ta’ dak kollu li naraw u ngħaddu minnu, ġaladarba jgħaddi u ma jibqa’ jeżisti xejn?” Il-protagonist filosofu-miġnun din id-darba jismu Hitchcock. Dan fl-aħħar jagħżel li jinqata’  kompletament minn kollox biex joħroġ għax-xejn tal-ispazju etern u  llimitat.

Iż-żmien li jittratta Bradbury f’The Fox and the Forest jiċċaqlaq bejn is-sena 2155 u s-sena 1938 . Fid-dinja tal-ġejjieni hemm il-gwerra nukleari, il-ħasil tal-moħħ, iċ-ċensura u l-qirda tal-kotba. In-nies għalhekk jaħarbu fil-passat biex jevitaw preżent mimli orrur bħal dan. Bradbury jittratta aspetti bħall-ivvjaġġar fiż-żmien, futur apokalittiku, u n-nuqqas ta’ libertà. Jissemmew ukoll il-knejjes li fl-2155 ikunu ilhom sew li għebu. Min jirnexxilu jaħrab jiġi segwit mill-Fittiexa u dan fid-dimensjonijiet temporali u spazjali sakemm jinqabad u jerġa’ jittieħed fil-futur biex jaqdi dmiru, dak li jaħdem fuq il-ħolqien ta’ bomba ġdida.

The Visitor huwa ambjentat fuq il-pjaneta Mars fil-ġejjieni. Irġiel li jiġu infettati b’marda partikolari jiġu eżiljati hawn fejn bil-mod il-mod l-ewwel joħolmu u jixtiequ d-dinja li ħallew warajhom u wara jitilfu kull saħħa u interess biex isibu kenn biss fl-irqad sakemm imutu. Tissemma d-data 1957 meta Londra ġiet sploduta (dejjem parti mill-istħajjil ta’ Bradbury, però ma ninsewx li dan hu ktieb li ħareġ fl-1952). Jissemmew filosofi kbar bħal Socrates, Platun, Nietzsche u Schopenhauer, u anki Darwin u Bergson. Tidħol it-tema tal-egoiżmu, tar-regħba, tal-possessività, tal-bniedem li jrid dak li hu tajjeb għalih biss u li minħabba f’hekk lest li jirrikorri għall-vjolenza. Bradbury jittratta wkoll il-libertà, is-solitudni, il-ġenn, it-tellieqa għall-poter, u l-falliment tad-demokrazija. Bradbury jagħti lill-Viżitatur il-kapaċità tat-telepatija u tat-trasferenza tal-ħsieb. Dan hu rakkont metafora tal-kundizzjoni umana fid-dinja fejn minħabba l-ħażin kollu hemm it-tbatija, il-biki, il-biża’, il-firda u l-qtil.

F’Marionettes, Inc. nerġgħu naqraw dwar iż-żwieġ, dwar ir-raġel, imma anki l-mara, li kull tant żmien iridu jaħarbu mir-rabta morsa biex wara jerġgħu lura għaliha. Bradbury joħodna fi żmien meta kumpanija partikulari tipproduċi androjdi li jkunu kopja eżatta tal-bniedem tant li ta’ madwarhom ma jindunawx. Bradbury jara dak il-ġejjieni meta dawn l-androjdi għad jieħdu post il-bniedem, meta l-kreatura tieħu post il-kreatur.

F’The City Bradbury joħodna fuq pjaneta li tinsab biljuni ta’ kilometri ’l bogħod mid-dinja. Fuqha hemm belt speċjali li ilha tistenna mal-għoxrin seklu biex iseħħ avveniment partikulari. Bil-mod il-mod niskopru li l-belt hija ħajja anki jekk mhemmx abitanti fuqha: għandha s-sensi tagħha li minnhom takkwista t-tagħrif li teħtieġ. Hija belt li nbniet minn ċiviltà li sfat maqtula mir-razza tal-bniedem ħafna sekli ilu minħabba l-mard li ġab miegħu. L-uniku skop tal-belt ħajja kien li xi darba jaslu l-bnedmin mid-dinja u tivvendika ruħha minnhom billi tibdilhom f’androjdi u tibgħathom lura lejn id-dinja bl-istess marda (f’għamla ta’ bombi) li kienu ġabu magħhom ħafna sekli qabel. Hu veru li Bradbury jikteb dwar spazju u żmien imbegħdin, imma hu daqstant veru li seta’ kien qed jittratta kwistjonijiet iktar qrib tagħna bħat-theddida mill-gwerra bijoloġika jew nukleari bejn popli differenti f’din l-istess dinja tagħna.

Fir-rakkont Zero Hour Bradbury jimmaġina preparazzjonijiet għal invażjoni mill-Marzjani, din id-darba bis-saħħa tat-tfal ta’ ċerta età, ladarba l-adulti qatt ma jagħtu verament kas ta’ dak li jkunu qed jgħidu u jagħmlu. Dik li għall-ewwel tidher logħba tat-tfal li għaddejja fl-istess ħin fi bliet distanti u differenti tinbidel f’avveniment ta’ biża’, invażjoni mill-aljeni. Bradbury jibni ċerta tensjoni li tfaqqa’ lejn l-aħħar tar-rakkont. Il-final tiegħu ma jingħadx, għalkemm il-qarrej jiġi mogħti sinjali minn qabel ta’ x’se jseħħ. Tissemma s-sena 1948 fil-passat meta t-tfal kellhom il-logħob stramb tagħhom ukoll bejn Ġappuniżi u Nażisti. Bradbury jittratta r-relazzjoni ġenituri/adulti u tfal, imma anki t-tema tal-gwerra u l-invażjoni.

L-aħħar rakkont ta’ The Illustrated Man jismu The Playground. Huwa rakkont b’saħħtu ferm dwar it-tfulija u s-snin mgħoddija fl-iskola, ippreżentati bħala żmien diffiċli immens, żmien ta’ prova u ta’ sopravvivenza għal kull tifel u tifla. Naqraw deskrizzjonijiet effettivi li jappellaw għal kull sens (il-viżjoni, is-smigħ, it-togħma, il-mess u x-xamm) biex Bradbury jwassal l-esperjenza fil-bitħa tal-iskola bħala waħda vjolenti u barbarika. L-awtur saħansitra jidħol f’moħħ il-missier protagonist (naraw il-biżgħat u l-frustrazzjonijiet tiegħu li ġejjin minn żmien tfulitu) li bl-ebda mod ma jrid jibgħat lil ibnu ta’ tliet snin f’dan il-post tal-orrur. Il-fantaxjentifiku jidħol meta fl-aħħar il-missier jiġi offrut l-opportunità li jieħu post ibnu, jissagrifika ruħu għalih, u jerġa’ jsir tifel hu biex jerġa’ jaffaċċja tnax-il sena oħra ta’ skola. L-uffiċċju tal-manaġer tal-iskola hu dejjem vojt, bħal biex ifisser li fejn tidħol is-sistema tal-iskola mhemm l-ebda tmexxija; hemm biss anarkija, jew il-ġlieda bejn id-dgħajjef u l-b’saħħtu. It-tfulija fl-iskola hawn tiġi ppreżentata bħala esperjenza trawmatika tassew.

Ir-rumanz jagħlaq b’Epilogu qasir fejn nerġgħu lura għall-bidu tar-rumanz. Il-protagonist-narratur matul il-lejl ikun ra t-tatwaġġi-tpinġijiet kollha fuq ġisem ir-raġel impinġi. Imma jkun fadal spazju vojt fuq ġismu li juri l-ġejjieni tal-protagonist. Dan tal-aħħar jagħżel li ma jħallix lil din l-aħħar tpinġija titlesta jew tifforma ruħha, u b’hekk jaħrab ’il bogħod mir-raġel impinġi. Il-biża’ mill-ġejjieni fl-bniedem tibqa’ fih sal-aħħar. Forsi Bradbury ried ifakkarna wkoll li l-ikbar għadu tal-bniedem huwa hu stess?

Patrick Sammut

IL-POETA KONTEMPORANJU MALTI U L-ISTAĠUN SAJFI – KIF WIEĠEB? – It-tielet parti

It-tielet mistoqsija li staqsejt lil għadd ta’ poeti li qed jiktbu llum kienet din:

Għalik l-istaġun tas-sajf huwa żmien meta tiltaqa' iktar ma' poeti oħra, kemm Maltin kif ukoll barranin? Kif u għaliex?

AMANDA BUSUTTIL: Ġeneralment hawn Malta nħallu l-hekk imsejjaħ ‘żmien il-kultura’ għax-xhur xitwin. Nitnikket għall-fatt li fix-xhur tas-sajf, hawn Malta jonqsu ħafna l-okkażjonijiet ta’ kultura, arti eċċ biex ikun hawn taħlit ta’ ideat bejn il-poeti. Jien nemmen li f’Malta għad hawn ħafna xi jsir fiż-żmenijiet sajfin. Jien nara li x-xitwa tlaqqagħni aktar ma’ poeti oħra Maltin, milli fis-sajf għax isiru aktar attivitajiet relatati ma’ tnedijiet ta’ kotba u poeżiji.

CARMEL G. CAUCHI: Is-sajf għalija ma jagħmilx xi differenza kbira minn staġuni oħra, u għalhekk iċ-ċans li niltaqa’ ma’ poeti oħra, Maltin jew barranin, fis-sajf la jikber u lanqas jonqos. Dan iktar jiddependi mil-laqgħat letterarji li jiġu organizzati… u li nkun nista’ nattendi għalihom.

CHARLES MIFSUD: Bis-saħħa u l-ħidma tal-kumitat tal-Għaqda Poeti Maltin, jien għandi ċ-ċans li matul is-sena niltaqa' ma' ħafna poeti oħra li jattendu għall-attivitajiet li tal-anqas darba fix-xahar, l-għaqda torganizza għal dawk li huma membri u wkoll għal kull min irid jattendi.

EMMANUEL ATTARD CASSAR: Fis-sajf l-għaqdiet letterarji inaqqsu mill-attivitajiet tagħhom ta’ laqgħat u smigħ ta’ poeżiji minn poeti Maltin iżda jiżdiedu l-okkażjonijiet biex nisimgħu poeti barranin. Is-sajf huwa żmien fejn normalment ikunu organizzati aktar laqgħat kulturali.

DUN GEOFFREY G. ATTARD: Onestament ikolli ngħid li minħabba l-impenji tiegħi saċerdotali kważi qatt ma nkun nista’ nattendi l-laqgħat poetiċi għalkemm inkun għassa bħal seqer biex nara x’qed jiġri fid-dinja tal-poeżija, kemm f’Malta kif ukoll barra.  Weġġgħetni ħafna l-aħħar deċiżjoni li ħadu żewġ ġurnali Maltin dan l-aħħar li ma jaċċettawx aktar poeżiji biex jippubblikawhom! Ma nistax nispjegalek x’ħassejt!  Kemm għandu raġun il-president tal-Għaqda Poeti Maltin meta jgħid li l-poeżija mhix stmata! Raġun biex ibigħ!  Mill-bqija nista’ ngħid li nipprova nżomm kuntatt bl-email u billi nżur siti ta’ poeti barranin!  Nixtieq kieku għandi possibiltà li f’Malta stess ikollna fejn nippubblikaw il-poeżiji tagħna minbarra Versi u xi pubblikazzjonijiet oħrajn.

GODWIN CINI: Li niltaqa’ ma’ ħbieb oħra poeti huwa dejjem żmien ħelu.

JOHN MALLIA: Fis-sajf, bħalma nagħmel fi staġuni oħra, nagħmel mill-aħjar li nista' biex nattendi l-lejliet letterarji, l-aktar dawk organizzati mill-Għaqda Poeti Maltin.  Dawn il-laqgħat jagħtu l-opportunità lill-poeti jisimgħu, jevalwaw u japprezzaw dak li qed jinkiteb minn poeti oħra sew Maltin kemm barranin.

JONATHAN BALZAN: Trid tkun xi serata letterarja għalija biex niltaqa’ ma’ xi poeti. Inkun qed nistenniehom iktar fis-sajf.

JOSEPH SCIBERRAS (Ħ’ATTARD): Jien ma narax differenza. Pjuttost niltaqa’ iżjed fix-xitwa fil-laqgħat tagħna.

KEVIN TANTI: Sinċerament ma tantx niltaqa’ ma’ poeti la fis-sajf  u lanqas fix-xitwa. Dan tort tiegħi għax ma nattendix attivitajiet li jkunu organizzati minn entitajiet differenti fosthom l-Għaqda Poeti Maltin. U din hi ħasra għax dawn l-attivitajiet għandhom l-iskop li poeti jiltaqgħu bejniethom u jaqsmu xogħolhom flimkien. Mill-banda l-oħra nipprova nagħmel tajjeb għal dan billi naqra poeziji ta’ poeti oħra kemm minn fuq l-internet kif ukoll minn fuq gazzetti bħat-Torċa u l-Mument u gazzetti Online bħal ġens online li jagħtu opportunità u spazju lill-poeżija.

LEANNE ELLUL: Iva. Inħoss li fis-sajf isiru kemxejn aktar attivitajiet jew tal-anqas isiru fi ġranet u ħinijiet aktar aċċessibbli għalija. Għalhekk, nattendi aktar attivitajiet letterarji jew artistiċi oħra filwaqt li drabi nieħu sehem ukoll. Fis-sajf, anke jekk dak li jkun jibqa' għaddej bix-xogħol, wieħed jassumi li l-bniedem ikollu ftit iktar ħin fuq ir-riħ.

MARIO ATTARD: Iva, is-sajf kemm-il darba laqqagħni ma’ kittieba lokali u Taljani u anki Sqallin. Għalija s-sajf huwa perjodu ta’ okkażjoni waħda jew iżjed li fih ikolli xi premjazzjoni poetika fi Sqallija jew fl-Italja. Ħafna drabi ġew sjuf li fihom mort Sqallija, b’mod speċjali u hemmhekk, flimkien ma’ kittieba barranin tkellimna u qsamna l-ideat u l-esperjenzi tagħna. Bis-saħħa ta’ hekk, xi ħaġa li issa ili nwettaq mill-1984, għandi kittieba ħbieb tiegħi kemm minn Sqallija kif ukoll mill-Italja.

Meta nikkonsidra kemm it-tliet staġuni l-oħra tas-sena għalija huma mfawra bix-xogħol akkademiku tiegħi, nistqarr li nħares ’il quddiem għall-wasla ta’ dan l-istaġun.

MAURICE MIFSUD BONNICI: Is-sajf huwa staġun ta’ ġranet twal u bosta attivitajiet u ta’ ħruġ barra mid-dar u dan iġib miegħu laqgħat ma’ bosta nies fosthom poeti. Huwa wkoll stagun tal-ivvjaġġar li fih tiltaqa’ ma’ poeti frustieri għalkemm għalija dan mhux tant komuni.

MIRIAM ELLUL: Il-poeta ssibu kullimkien ikanta kliem ta' mħabba, mibegħda jew qtigħ il-qalb! Tista’ tkun qed tara bniedem ipitter u inti f'din il-pittura tara poeżija! Mela dan bl-arti tiegħu ikun wassallek poeżija mill-isbah li inti tkun tista' ssarraf fi kliem poetiku.

OMAR SEGUNA: Is-sajf huwa għalija ż-żmien fejn ikolli aktar ħin naqra, u allura niskopri poeti ġodda.  Jiena nuża l-mezzi ġodda ta’ teknoloġija fosthom l-internet, fejn mhux biss nista’ naqra diversi poeżiji imma wkoll aktar faċli li nikkorrispondi ma’ xi poeti. 

RAYMOND GRECH: Ġeneralment meta jkun hemm xi serata letterarja jew xi Lejla ta' Poeżija, l-aktar li niltaqa’ ma' poeti oħra. Dawn l-opportunitajiet jinqalgħu matul is-sena kollha; huma okkazzjonijiet fejn isir il-qari tal-poeżija, qsim ta' ideat u tiġdid ta' ħbiberija. Però l-attendenza u l-parteċipazzjoni fis-sajf hija aktar konsistenti peress li t-temp ikun sabiħ fejn ħafna mil-laqgħat isiru barra taħt sema mimlija kwiekeb.

L-iljieli sereni għandhom dak is-seħer li jħajruni niltaqa’ ma’ poeti oħra, okkażjonijiet ukoll sabiex insir naf poeti li qatt qabel ma ltqajt magħhom. Iljieli qamrin fejn jinstema' biss il-grillu iżarżar mistoħbi fid-dlam, 'il bogħod mill-għagħa tan-nies u l-ħsejjes tal-karozzi.

SALV SAMMUT: Minħabba li f’Malta hawn Għaqda waħda ewlenija tal-poeti li jien għandi l-unur inservi bħala s-Segretarju tal-Għaqda Poeti Maltin, fis-sajf donnu li iżjed niltaqa’ ma’ sħabi poeti Maltin għaliex donnu li l-għaxijiet aktar imdawla, iżjed poeti jitħajru jattendu laqgħat ta’ qari ta’ poeżiji li l-Għaqda Poeti Maltin torganizza wieħed jista’ jgħid kull xahar. Hemmhekk wieħed jisma’, jitkellem u jara l-emozzjonijiet differenti ta’ kull kittieb. Poeti barranin ftit ikolli ċans niltaqa’ jekk mhux meta l-Għaqda msemmija ma tistedinx xi poeta barrani hi stess.

STEFANO FARRUGIA: Nixtieq li jkun possibbli għalija li nsib ħin adegwat biex naqsam l-ideat u l-kitbiet tiegħi ma’ poeti oħra, kemm fis-sajf u fil-bqija tas-sena, għax dan jgħini nsir iżjed konxju mir-realtajiet li qed jitkellmu dwarhom il-poeti u kittieba oħra, Maltin u barranin, u l-libsa li huma jagħżlu li jagħtu lill-ideat tagħhom. B’hekk inkun nista’ nħares lejn ix-xogħlijiet tiegħi minn lenti dejjem aktar oġġettiva biex l-awtokritika li nagħmel tkun ta’ fejda għalija bħala kittieb relattivament ġdid li għadni qed niskopri l-meded kbar u fertili li toffri l-poeżija minn kull lat, u għalhekk ukoll inħobb nesperimenta bi stili ġodda li nittama jagħtu togħma aktar friska lill-versi li ndomm.

Bħala kittieb żagħżugħhi xewqa tiegħi li jinħolqu aktar opportunitajiet fuq bażi regolari biex il-kittieba żgħażagħ jesprimu ruħhom u jiltaqgħu flimkien, speċjalment fix-xhur sħan tas-sajf, meta jkunu inqas imtaqqlin bl-istudju u b’impenji rigorużi oħra, u mhux biss jaqsmu t-talenti tagħhom bħala grupp, imma l-fatt li jkunu maqgħquda f’tim jgħinhom aktar joħorġu b’ideat ġodda biex jippromwovu l-interessi tagħhom u jsemmgħu aktar b’vuċi għolja l-preokkupazzjonijiet u l-aspirazzjonijiet tagħhom bħala kittieba, bit-tama konkreta li tittieħed azzjoni retta minnufih kull fejn ikun hemm bżonn. Fl-istess ħin, kemm permezz tal-għaqdiet letterarji li jiena msieħeb fihom u tal-kuntatt regolari fuq bażi personali, infittex li nikkomunika kontinwament ma’ kittieba oħra li kienu xprun għalija f’dawn is-snin biex inkompli nikteb u ninvolvi ruħi kemm nista’ bħala kittieb, u għalhekk inkun qed nonqos jekk ma nfittixx il-pariri tagħhom u ma nagħtix widen għall-kelma f’waqtha li dejjem tawni bħala għalliema u ħbieb sinċieri.

THERESE PACE: Il-lejliet ta’ poeżija li nattendi jinżammu kemm fix-xitwa kif ukoll fis-sajf, jieqfu biss għal perjodu ċkejken fi żmien il-Milied. Fis-sajf, dawn l-iljieli jinżammu fil-beraħ fejn jitgawdew minn firxa ikbar ta’ nies, għalhekk, iva, tiltaqa’ ma’ iktar poeti li forsi matul is-sena jkunu impenjati fil-ħidma tagħhom li forsi ma tħallilhomx ħin għal lejliet bħal dawn u li fiż-żmien ta’ ferja sajfija jkunu jistgħu jattendu. Fis-sajf ukoll, peress li n-nies isiefru iktar, jista’ jkun hemm tpartit fejn poeti jżuru pajjiżi oħra għal laqgħat ta’ poeżija.

Xi poeżiji li qed jinkitbu llum:

THAT CALL OF DEATH

Call me if you love me

Call me if you care

 But if you know I’m driving

That phone call please do spare

Mobile phones and driving

Don’t mix, like drinking beer

Drunk you must not drive

Phoney drivers cannot steer

Never call while driving

It’s like playing with a sharp knife

Don’t read or send SMS’s

Don’t drive to death your life

GODWIN CINI

             
  Vendetta

Fil-post fejn ma jikbrux fjuri
temmet ħajjitha fuq xafret il-għira
il-lelluxa tassew umli
qalb ħdura ta' min jistmerrha.

                               John Mallia

Jekk Aħjar Għalik…

Mhux aħjar tisma’ 'il-grillu jinnamra

fis-skiet tal-lejl…

minflok tisma’ r-roti tal-karozzi

iwerżqu-maħruqa fuq l-asfalt mikul?

Mhux aħjar tħares lejn il-qamar jiddi

b’wiċċu daħkan…

minflok l-uċuħ iwerrċu ta’ Janus 

ixettlu s-semm minn wara l-persjani?

Mhux aħjar timla l-pulmun bl-arja safja

tal-majjistral…

minflok tibla’ d-dħaħen taċ-ċmieni

jifgawlek imnifsejk bin-nugrufun?

Jekk aħjar għalik u trid daqsxejn mistrieħ,

għandi l-għanja

tal-grillu f’qamar il-għasel, tfewweġ

bl-arja safja mal-versi tmewweġ.

                                                      

Raymond Grech

L-AĦBARIJIET

Ftaħt l-istazzjonijiet televiżivi

Biex mill-orakli tal-verità nisma’

l-aħbarijiet ġenwini mhux maħluqa

minn strateġiji manipulattivi.

F’wieħed minnhom quddiemi deher kollox

Dlam ... dlam ... dlam u dlam biss.

Xejn dawl – kollox dlam.

Kulma smajt li kien diżastru –

Armageddon dalwaqt riesaq għal fuqi.

Dawwartlu għal fuq ieħor

U stagħġibt kif,  issa deher kollox ċar,

Dawl ... dawl ... dawl u dawl biss.

Xejn dlam – kollox dawl.

Kull fejn inħares kollox qed iwarrad

F’Utopia tal-għaġeb;

Shangri-la bla ebda tmiem.

Ippruvajt lil stazzjon ieħor,

Qaddej fidil ma’ kif jordna l-istat.

Donni tħawwad b’dak li rajt u li smajt,

Dlonk quddiemi bdew iġibuli

Aktar dawl milli dlam ...

Ftit dlam u ħafna dawl.

Hekk għandu jkun tassew il-qaddej fidil.

Stordut u diżulluż

Bagħat lil kulħadd jixxejjer ’l hemm u ’l hawn

U f’qalbi stqarrejt kemm saru jmarduni.

Fil-pront dawwartlu biex nara ’l Chuck Norris

Fuq Rete Quattro.

Salv Sammut

(Settembru 8, 2011)

 IPPERMETTULI

Ippermettuli, ħieles,
tal-ħolm nibni l-kastelli
ngħammarhom bl-aqwa attrezzi
li s’issa qatt ma kelli

Ippermettuli nimraħ
f’pajsaġġi kollha ħdura
fejn ebda ndħil ma jfixkel
iċ-ċikli tan-natura.

Ippermettuli l-lussu
ta’ saqaf li jgħattini
ta’ ħbejża li twitini
ta’ dinjita’ tfisqini.

Ippermettuli l-għaxqa
ta’ fomm jislet tbissima
ta’ jdejn f’xulxin maħfuna
ta’ mewġa s-sliem tirrima.

Ippermettuli noħloq
rebbiegħa universali
fejn jien u int, għall-bqija,
infasslu l-ideali.

THERESE PACE

             

IL-POETA KONTEMPORANJU MALTI U L-ISTAĠUN SAJFI – KIF WIEĠEB? – It-tieni parti

It-tieni mistoqsija li staqsejt lil għadd ta’ poeti li qed jiktbu llum kienet din:

Ir-rabta bejn il-poeta u l-aħbarijiet kurrenti. Xi tgħid dwar dan? Liema hija l-aħħar aħbar kurrenti li ispiratek biex tikteb poeżija?

AMANDA BUSUTTIL: M’hemmx xi ngħidu li l-aħbarijiet kurrenti għandhom influwenza kbira fuq il-kittieb u l-poeta. L-affarijiet li jiġru dejjem iħallu influwenza kbira fuq ħajjet il-poeti. Fil-fehma tiegħi, dejjem nippruvaw inqabblu ż-żmien preżenti mal-imgħoddi u ngħidu ‘Dak kien żmien mhux bħal-lum!’ Iż-żmien li għexna fil-passat, fil-ħajja ta’ kull individwu li naf, dejjem jistqarr li kienet aħjar minn tal-lum! U t-tfal tal-lum, għad jgħoddu l-illum b’għażiż meta huma jikbru wkoll u jsiru ċ-ċittadini ta’ għada. Bħala aħbar kurrenti li ispiratni nikteb poeżija naħseb hija meta smajt bil-fekruna tal-baħar li bejtet fir-ramla tal-Ġnejna, aħbar li għalija kienet bħal ħolma u tassew fraħt bil-wisq li l-gżejjer Maltin għadhom mseddqa bil-kreaturi tant sbieh li sawwar il-Ħallieq.

CARMEL G. CAUCHI: Naħseb li kull poeta jiġi, ftit jew wisq, ispirat mill-ġrajjiet kurrenti għax il-poeta għandu qalb sensittiva. Jien ukoll, minkejja li l-poeżija tiegħi hi x’aktarx ta’ xejra personali, xi drabi nkun ispirat minn dak li jkun jiġri ’l barra minni. Mhux kull aħbar fuq ir-radju tispirani biex nikteb poeżija, imma jkun hemm xi wħud mill-aħbarijiet li jolqtuni u jqajmu fija ħafna emozzjoni. Meta jiġri hekk aktarx li nesprimi dak li nkun inħoss permezz tal-poeżija.

L-aħħar aħbar kurrenti li ispiratni kienet dik li ħarġet nhar is-Sibt 19 ta’ Mejju 2012. Kienet tgħid li  fi Brindisi, l-Italja, tpoġġiet bomba qrib l-entratura tal-iskola “Francesca Morvillo Falcone”. Kienet programmata biex tisplodi waqt li t-tfajliet studenti jkunu deħlin l-iskola. L-isplużjoni feriet ħamsa minnhom gravament u qatlet liż-żagħżugħa  Melissa Bassi.

CHARLES MIFSUD: Naħseb li l-poeta hu dejjem istitivament attent dwar dak li qed jiġri madwaru, anke jekk mhux dejjem jesprimi bil-kitba ħsibijietu.  L-aktar fost l-aħbarijiet kurrenti li laqtitni kienet il-miġja fostna ta' numru kbir ta' emigranti klandestini li waslu fuq xtutna.  Dan minħabba raġunijiet varji, fosthom: Dawn għaliex qed jaħarbu minn pajjiżhom?  X'konsegwenzi qegħdin joħolqu għal pajjiżna?  Umanament għandna nilqgħuhom b'idejna miftuħa?  Jista' jkun li jġibu magħhom mard li forsi fostna għad m'għandniex?!

EMMANUEL ATTARD CASSAR: Ilni ma nkun ispirat mill-politika. Xi snin ilu qrajt il-ktieb “The Kite Runner” ta’ Khaled Hosseini li hu Afgani jgħix fl-Istati Uniti u f’dal-ktieb tinħass is-sbuħija ta’ artu daqskemm jinħassu l-effetti koroh tal-gwerra. Kont ilni biex nikteb poeżija dwar l-Afganistan. Kont għamilt anki tiftix dwar dan il-pajjiż imma l-poeżija bqajt ma ktibthiex. Illum iżda ktibt verżjoni qasira ta’ dak li ridt nikteb aktar fit-tul.

DUN GEOFFREY G. ATTARD: L-aħħar aħbar kurrenti li wasslitni biex ktibt poeżija kienet iċ-ċelebrazzjoni tal-125 sena minn meta r-Rabat ta’ Għawdex ngħata l-istatus ta’ belt mir-Reġina Victoria bil-ħidma ta’ Sir Adrian Dingli u Mons. Isqof Pietru Pace nhar l-10 ta’ Ġunju 1887.  Billi minn ċkuniti – anzi sa minn meta niftakar – għext u trabbejt fir-Rabat t’Għawdex, kien ilni bi ħsiebi nikteb xi ħaġa dwar dan, imma ċ-ċelebrazzjoni proprja wasslitni biex ħassejtni kważi fid-dmir li nikteb.  Il-muża għenitni wkoll għax ktibha bla ma waqaft sakemm lestejtha kważi kważi f’nifs wieħed. (Din il-poeżija dehret il-ġimgħa l-oħra.)

GODWIN CINI: L-aħbarijiet iva jistgħu jispirawk... bħal inkwiet fil-pajjiżi Għarab jew gwaj fil-Ġappun u l-Italja jew inċidenti tat-traffiku.

JOHN MALLIA: Il-ġrajjiet kurrenti jafu jinbxu lill-poeta biex jikkummenta dwarhom b'xi nisġa poetika.  Id-diżastri naturali mifruxin madwar id-dinja u dak li ġara fil-Parlament Malti ħajruni nħażżeż xi versi.

JONATHAN BALZAN: Qed ikun hawn wisq revoluzzjonjiet ta’ grajjiet kurrenti li difficli tlaħħaq magħhom kollha biex tikteb, ngħid għalija! Fuq nota nazzjonali, naħseb ħafna fuq l-ambjent Malti u l-iżviluppi f'posthom jew le li jolqtu l-ambjent. Bħalissa fuq il-festi.

JOSEPH SCIBERRAS (Ħ’ATTARD):  L-aħbarijiet kurrenti jaffetwawni fil-poeżija, speċjalment meta nara t-tbatijiet, ħsarat eċċ. L-aħħar aħbar kienet  f’għeluq l-10 anniversarju ta’ 9/11 i.e. Settembru 2011.

KEVIN TANTI: Naħseb li poeta jispirawh ħafna l-ġrajjiet kurrenti. Kultant tkun kelma, aħbar , jew xi ħaġa li tkun rajt fuq il-mezzi tax-xandir. Min-naħa l-oħra kultant nispira ruħi minn xi ġrajja li tkun qed issir imma tieħu idea minn dak li jkunu qed jgħidu n-nies fit-triq, kultant anke minn kif iħarsu lejha nies li ma jifhmux dak li jkun qed jingħad jew ikunu indifferenti lejn dak li jkun qed jingħad. Kultant jekk nipprova naħseb x’se nikteb ma nsibx suġġett, imbagħad nisma’ xi ħaġa u tolqtok u jirnexxielek torqom erba’ versi.

Ovvjament l-aħħar avveniment li laqatni kienu l-kampjonati tal-futbol, fejn bħal ma jiġrili dejjem inħossni imweġġa’ nara bnadar jixxejru u innijiet jitkantaw min-nies Maltin.

LEANNE ELLUL: Dan l-aħħar qamet il-kwistjoni tat-tatwaġġi fuq il-pulizija. Għad illi m'għandix kuraġġ nagħmel waħda jien, l-idea tagħhom taffaxxinani. Fil-fatt, il-punt tat-tluq għall-poezija li ktibt dan l-aħħar kienet din l-idea. Ħafna drabi l-punt tat-tluq mhux dejjem ikun il-qofol tax-xogħol finali tiegħi iżda xi rabta, imqar żgħira, dejjem ikun hemm. It-terremoti u l-bidla li għaddejja minnha d-dinja bħalissa wkoll tispirani. Għal darba oħra, din l-idea hi biss punt tat-tluq. Il-bidla jew in-nuqqas ta' bidla aktarx illi jkunu t-temi tal-poeżiji. Tibqa' tolqotni wkoll il-kwistjoni tal-inġustizzji speċjalment fejn jidħlu kwistjonijiet ta' flus. Għaliex 'min mejjet għal qatra u min mejjet fis-sakra'? (Il-poeżija tatwaġġ dehret is-Sibt li għadda.)

MARIO ATTARD: Il-kittieb qatt ma jista’ jkun maqtugħ mill-media. Filwaqt li l-media tirrapporta rapportaġġ fattwali, il-kitba letterarja hija interpretazzjoni tar-realtà. Meta tisma’ bil-konsegwenzi li ħallew it-terremoti bl-aħħar wieħed ikun dak f’Bologna, tisma’ b’dak li jinsab għaddej fis-Sirja, l-instabbilità ekonomika... tasal biex tistaqsi x’inhuwa jiġri? Kemm hemm minn dawn l-avvenimenti li jistgħu jissolvew u hekk l-aħbarijiet li jinvaduna ma nafx kemm-il darba ma’ kuljum ikunu inqas ta’ wġigħ. Ta’ kuljum, jiena nipprova nemmen li fost l-aħbarijiet se nisma’ mqar aħbar waħda pożittiva. Nifraħ meta nisma’ li f’xi zoo jew park twieldet xi panda jew li grupp ta’ fkieren iddewwew u telquhom fil-libertà tagħhom fost manifestazzjoni ta’ festa ta’ ferħ u sodisfazzjon.

Diversi kienu l-aħbarijiet kurrenti li laqtuni, imma l-iktar waħda partikulari kienet tas-tsunami fil-Ġappun u li jiena arrestajtha fil-poeżija Spazi Confusi (bil-Malti u bit-Taljan).

MAURICE MIFSUD BONNICI: Il-poeta huwa osservatur mhux biss tal-ambjent iżda mhux inqas tal-aħbarijiet kurrenti.  Josservahom u jħoss f’qalbu u jara u hemm tiġih l-ispirazzjoni u d-dispożizzjoni.  L-aħħar aħbar kurrenti li nikktitli qalbi kienet il-mewt ta’ oħti Henriette u din nebbħitni biex nikteb poeżija li ħarġet minn qalbi għaliha. Hija poeżija bl-Ingliż.

MIRIAM ELLUL: L-aħbarijiet kurrenti illi jnebbħu l-poeta huma ħafna ... il-poeta jaf isib kliem għal hafna sitwazzjonijiet, l-aktar biex iserraħ il-qalb mid-dwejjaq u l-problemi ta' kuljum. Il-poeta kapaċi jagħmel dan billi jżejjen il-poeżija bis-satira jew bl-umoriżmu u jdawwar il-monotonija dejjiema fi tbissima. 

OMAR SEGUNA: Jien inqis il-poeżija bħala mezz kif il-poeta jwassal messaġġ.  Fil-fatt ngħid li l-poeta għandu wkoll dan id-dover u missjoni.  Ilkoll nafu l-influwenza tal-poeti fir-rivoluzzjonijiet kbar politiċi u kulturali.  B’xorti ħażina nemmen li l-poeti Maltin (inkluż jien) għad baqgħalna ftit x’naħdmu fuq dan l-aspett.

Kien hemm diversi temi li matul iż-żmien qanqluni biex nikteb xi poeżija.  Ktibt fost oħrajn fuq l-ambjent jew aħjar il-qerda tiegħu, il-11 ta’ Settembru 2001, il-paċi u l-gwerra, il-globalizzazjoni, l-ispid kameras, il-ġlieda politika-reliġjuza tas-snin sittin, u x-xogħol u l-ħaddiema.  Insemmi b’mod partikolari il-poeżija “Ondate di Bombe su Bagdad” li kellha suċċess barra minn xtutna, li fiha ħadt pożizzjoni kontra l-gwerra fl-Iraq.  Poeżiji riċenti jittrattaw fost oħrajn l-abbuż fuq it-tfal, u l-kriżi fis-Sirja. 

RAYMOND GRECH: M’għandniex xi ngħidu, l-aħbarijiet  jaffetwawni speċjalment meta nisma’ u nara bnedmin u annimali maħqura. L-aħħar aħbar li ħalliet impatt fuqi kienet dik ta' tifel mitluq bil-ġuħ ġo art imbiegħda; b'dak id-dmugħ innoċenti jiżżeraq ma’ ħaddejh. Ħassejt qalbi tingħafas, xtaqt nagħmel xi ħaga u ħlief poeżija ta' tama ma stajtx inlissen. Tlaqt kull ma kelli f'idi u qbadt nikteb u wellidt poeżija li nittama tkun ta' għajn ta' fejda għal sitwazzjonijiet simili. Staqsejt għaliex din id-dinja twettaq tant kefrija, staqsejt x'jista' jsir u kif, staqsejt meta ser jieqaf dan l-uġigħ kollu. Tama waħdanija hemm, li d-dmugħ tat-tfajjel u dak tiegħi jitilgħu quddiem il-Mulej u bis-sabar nistennew it-tmiem ta' din id-dinja krudila. Id-dmugħ qatt ma jixxerred għalxejn!

SALV SAMMUT: L-aħbarijiet kurrenti xi drabi aktar iva milli le juruni biss in-negattiv tal-ħajja. Il-ħażen jieħu s-sopravvent fuq tant aħbarijiet pożittivi. Juruni kemm il-bniedem ma jafx jgħix fil-kwiet u jgħożż dak li tatu n-natura sakemm din ma taqbżilhiex ukoll u turina snienha u kulħadd jidħol f’qoxortu.  L-aħbarijiet kurrenti ta’ Malta nipprova ma narahomx għaliex ma jkollix aptit nivvjaġġa l-ewwel fl-infern, imbagħad fil-ġenna u wara fil-purgatorju. Il-politika Maltija m’għadhiex tinteressani għaliex ma fihiex wisq x’tagħżel minn wieħed għall-ieħor. Donnu li l-aħħar paġna f’Animal Farm qed isseħħ f’pajjiżna. Kulħadd iwiegħed u jilgħaq l-aqwa li niksbu dik l-iva kull ħames snin. Ħasra li poeti Maltin ma jurux fehemthom u jiktbu dak li jaraw minn lenti mhix imtappna mill-fwar ta’ politika partiġjana. Jien meta dan l-aħħar kienet għaddejja s-saga ta’ voti ta’ sfiduċja f’dak u fl-ieħor fil-Parlament rajt kemm għandna politiċi foqra. Fil-fatt ktibt żewġ poeżiji dwar l-aħbarijiet u dwar il-boloh li joqogħdu jitbaqbqu fuq il-politika. (Il-poeżija Boloh dehret is-Sibt li għadda.)

STEFANO FARRUGIA: Jiena mhux biss nikkondividi l-ħsieb li l-aħbarijiet kurrenti għandhom rabta intima mal-poeta, imma fil-ftit snin li ili nikteb il-poeżija tgħallimt infittex li nipprattika dan il-kredu, għax il-kittieb ma jistax jinfatam għalkollox mir-realtà immedjata li hu nnifsu hu parti minnha u mir-responsabbiltà li għandu bħala osservatur tal-verità, u għalhekk forsi bla ma jkun jaf din l-istess verità timbuttah biex jikteb b’manjiera partikulari u fuq temi reali li mhux bilfors jogħġbu lil kulħadd għax jolqtu ’l dak li jkun fil-laħam il-ħaj. Fil-fatt għadd ta’ poeżiji tiegħi huma mnebbħa minn ġrajjiet riċenti li seħħew fid-dinja u ħallew marka indelibbli fuq l-imħuħ u l-mod tal-għajxien ta’ popli differenti. B’dan il-ħsieb ktibt il-poeżija “Flaxbekk” ftit aktar minn sena ilu, li kelli l-privileġġ ningħata l-ewwel premju permezz tagħha fit-taqsima tal-poeżiji bil-Malti fil-Konkors Nazzjonali tas-sena l-oħra.

Hi poeżija miktuba b’suffraġju għall-vittmi tat-terremot u t-tsunami qerrieda li laqtu l-gżira tal-Ġappun fil-11 ta’ Marzu 2011, u li lili fakkruni wkollfi ġrajjiet oħra ħorox li seħħew fl-imgħoddi kemxejn imbiegħed u aktar riċenti: il-bomba atomika li twaddbet mill-Amerikani fuq Nagasaki u Hiroshima fil-Ġappun lejn tmiem it-Tieni Gwerra Dinjija u ġabet ħerba sħiħa bħat-tsunami fl-istess pajjiż, kif ukoll it-tsunami preċedenti li seħħ fis-26 ta’ Diċembru 2004 fis-Sri Lanka u fil-kollass totali u devastanti taż-żewġ torrijiet tal-World Trade Center f’New York fil-11 ta’ Settembru 2001 b’żewġ ajruplani tal-passiġġieri maħtufa minn terroristi tal-grupp Al-Qaeda li baqgħu deħlin dritt fil-qalba tagħhom b’mod deliberat u ħalleweluf ta’ nies mejta u oħrajn midruba serjament jew imbeżżgħa ferm għal għomorhom minħabba t-trawma enormi li seħħilhom jgħaddu minnha intortament.

THERESE PACE: Kull poeta ta’ veru qabel ma jsir poeta jrid ikun semmiegħ u osservatur tajjeb.  Jara u jixtarr dak li jkun iseħħ madwaru, jifforma opinjoni li mbagħad jesprimi fi kliemu jew biex joħloq kuxjenza jew biex jifraħ bil-ħajja jew jistrieħ mill-piż ta’ xi sitwazzjoni li ttih ġewwa. Minħabba li ebda bniedem ma jista’ jgħix maqtugħ għalih waħdu għax aħna lkoll niffurmaw parti minn komunità, il-ġrajjiet kurrenti jħallu effett fuqna li lili jispirani ħafna fil-kitba. Dan l-aħħar influwenzawni ħafna l-ġrajjiet li żviluppaw fit-tramuntana tal-Afrika għax ħallew ħafna niket, firda u mwiet.

Xi poeżiji li nkitbu f’rabta mal-aħbarijiet kurrenti:

Il-Ġnejna kburija

Il-baħar maġiku Malti

ikanġi fix-xemx leqqiena

stieden lill-fekruna omm

iġġib l-frieħa f’benniena.

Fil-bajja tal-Ġnejna

l-għaram dawruna

bl-ahbar tant kbira

ta’ frieħ il-fekruna.

Grazzi ja fekruna leali

Li għażilt lilna l-Maltin

Fdajtilna l-uliedek

Għamiltna kburin.

Bħal Pawlu ġejt mill-baħar

Ġeddidt fina fidi fin-natura

Biex min jara, jemmen

Jiftakar f’għeruqna

jħares lura…

Kemm Malta kienet għanja

fiż-żmien tal-glorja

dil-fekruna ftakritna li

hawnhekk naqxet Storja.

Amanda Busuttil

24.06.2012

MELISSA BASSI

(Miktuba fl-okkażjoni tal-mewt traġika tal-studenta Melissa Bassi u l-feriment gravi ta’ ħamsa minn sħabha fi Brindisi l-Italja, is-Sibt 19 ta’ Mejju 2012.)

Il-pinna ma ssibx kliem biex tista’ tfisser

is-swied il-qalb, ir-rabja, l-istmerrija

għal min b’għemil krudil ġab ħerba sħiħa

u feriment u wġigħ u mewt bikrija.

Il-linka sewda mhix sewda biżżejjed

biex tiddeskrivi l-kruha ta’ dan l-att:

bomba qerrieda mqiegħda maġenb skola

biex teqred ward li m’għamel ħsara ’l ħadd.

Ħames tfajliet ilkoll midruba gravi

u mewt qasir il-għomor għal Melissa

studenta ta’ sittax fil-fjur tal-ħajja

li żgur qatt ma stenniet x’mewt kellha tmissha.

Għaliex tinqered ħajjet l-innoċenti

b’idejn minn irid jgħix ħajja vjolenti?

            — Għax minflok qalb li tħoss tjieba w mogħdrija

            hawn minn ġo sidru jżomm ġebla żonqrija!

Carmel G. Cauchi                                                          20.06.12.

REFUĠJATI

Twieldu u kibru hemm,

f’dik l-art li tathom isem u għarfien,

qiegħa li rathom tfal

jiġru u jilagħbu mingħajr ħsibijiet tqal,

fejn kibru u bnew bejtiethom

mas-sieħba jew sieħeb għażlithom,

fejn ħadmu u stinkaw bl-għaraq ta’ ġbinhom

biex minnha jiksbu l-ġid

li kienet toffrilhom.

Imma kienu nies ġwejda

u fosthom nibtu nies

li kibru u stagħnew,

li ġabru magħhom klikek

ta’ nies bla qalb, ħajjiena,

nies bla rispett u ħniena.

Ħakmuhom,

ħaqruhom,

serquhom,

minkejja tant wegħdiet

sfaw nies bla drittijiet.

Taħt din it-tiranija,

quddiem din it-tbatija,

sarrew il-ftit li kien għad fadlilhom,

u b’ta’ fuqhom senduqhom,

bla jafu fejn sejrin,

ħallew kollox warajhom,

ħarbu, sfaw eżiljati,

fittxew il-kenn f’art oħra

u saru refuġjati.

                                                                    Charles Mifsud

Afganistan

Daru magħmulha mill-kartun u d-drapp.

Afgani twieled u Afgani jrid imut.

Qalbu bħal daru.

It-tnejn imtertqa mill-irjieħ

u t-tnejn marbuta sodi mal-art

li fiha twieled u fiha jrid imut.

Ra ħafna ‘ħelliesa’

deħlin ġo artu bil-karrijiet u bl-ajruplani.

Kollha wegħduh paċi.

L-isem ta’ pajjiżu hu l-innu tiegħu

magħmul mill-kliem li raqqmu l-poeti.

L-għajta ta’ ‘Afganistan, Afganistan’

se tibqa’ r-ruħ li biha jgħix.

Emmanuel Attard Cassar

2012

MIL-LUM STESS

Ma rridux nisimgħu aktar,

Bl-inċidenti fit-triqat;

Ma rridux nisimgħu aktar,

lr-radju b’leħen stunat.

Ma rridux li fil-ġurnali,

Jkollna paġni imżellġin;

Bir-ritratti bl-inċidenti,

Ħajjiet b’ħajta imdendlin.

Ma rridux li naraw aktar,

Televixin b’kulur skur;

Ta’ kuljum b’inċident ieħor,

Qalb maqsuma u tant dulur.

Dak li qiegħed jinkwetana,

Meta jsir xi inċident;

Nibdew nibku u neqirdu,

Għall-mument kulħadd attent.

Bir-raġun ħajjitna tkompli,

Għax hawn aħna mal-ħajjin;

Tibqa’ magħna l-memorja,

Tal-imsejkna maħbubin.

U xi ngħidu mbqgħ’d għall-vittmi.

Ġewwa sptar idumu xhur;

Min jispiċċa ġewwa wheelchair,

Ħajtu ta’ fuq taħt iddur.

Irridu naraw triqtna,

B’żgħażagħ friski bħal fjuri;

                                                     Jikbru jkattru u jisbieħu,         

B’ħajja twila b’tant kuluri

GODWIN CINI

                          Egoiżmu

Id-dinja kollha nħasdet - u bla waqfien tbikkiet
hekk kif ommna n-natura - kisritha mal-ulied,
tfanstet u rasha saħnet - mikduda mir-regħbiet
li ħolqu pandemonju - u wasslu għal qerdiet.

Qamet mir-raqda sielma - u heżżet is-sisien,
mexxiet mewġa qerrieda - li kinset il-widien;
it-tbaqbiq tal-istonku - battlitu bla serħien,
vulkani rmew il-lava - u gerrxu lill-ġirien.

Biex tibred ftit mis-sħana - nefħet buffuri kbar
li lebbtu bla xejn rażan - sa stabtu fuq id-djar;
kien nifs tassew tal-biża' - li dlonk inbidel f'nar
li xtered f'ilsna fjammi - li ħallew ħafna mrar.

B'dil-arja xotta u sħuna - wiċċ l-art kien għoddu nħema,
għalhekk ommna n-natura - bdiet donnha tħenn għall-ġemgħa;
saflaħħar birdet naqra - u nfetħu bwieb is-sema
biex gelgel u sar xmara - id-dmugħ li kien inġema'.

Donnu li l-bniedem nesa - li dmiru jkun ħanin
bħalma ħanin hu Alla - li jindukrah kull ħin,
fil-liberta' li ngħata - warrab l-għażliet għaqlin
biex b'egoiżmu għama - twarrab minn kull twemmin.

                                                        John Mallia

Ewrofever

Bnadar b’kuluri sebbħu l-atmosfera

kuluri varjati li jfissru pajjiż

ħwienet u areni b’kuluri tlewwnu,

u nstemgħet mużika tgħajjat, ferħ u qbiż

God save the Quenn, Fratelli d’Italia

man-noti tagħhom qabżu nies bil-mijiet

u għajtu bil-ferħ il- folol kbar ta’ nies

dawn is- sapporters ta’ dawn it-timijiet

Imma din  qalbi bkiet tara dal-bnadar

u ttarxu widnejja għal dawk l-innijiet

Fejn kien it-tperpir bil-bajda ul- ħamra?

U fl-innu tagħna inħanqu l-vuċijiet?

Kevin Tanti

GĦALFEJN?

Għalfejn hemm bżonn li tfaqqa’ l-gwerra

miex jinqatlu massa nies, jitwaqqa’ bosta bini

u n-nisa jormlu u kull wild isir iltim?

Għalfejn hemm bżonn jinfirdu l-kopji

li jħallu l-ġliedjaħbilhom kemm inħabbu

ujnessilhom‘l uliedhom kemm sejrin ibatu?

Għalfejn il-poplu tagħna jinsa l-kuluri kollha

u jemmen li l-aħmar u l-blu jeżistu biss?

Nesieh lil wiċċ is-sema ikanġi fuq ix-xefaq.

Għalfejn! Għalfejn jiġi l-Milied kull sena

nifqgħu l-iskrijn bl-eluf ta’ ewro fl-Istrina

niġru l-ġirja tal-President b’nifisna maqtugħ

bin-nies tħares lejna b’poplu ġeneruż?

Imma meta mmissu mal-problemi.

Meta joffendulna l-ilwien,     

moħħna jinsa li darba flimkien tajna l-għotjiet

jitlef is-sens tar-raġuni; is-sabar u r-rażan

jeħdulhom posthomil-botti, l-insulti...

hekk li l-kliem ta’mogħdrija jissarraf fi stmerrija.

MARIO ATTARD

Il-Ħadd, 17 ta’ Ġunju 2012

TO MY BELOVED SISTER HENRIETTE

I kept you company today

at Tal-Karmnu Church in Balluta,

but though you were by my side so close

I could not see you because you were

entombed within your coffin

estranged from this world.

I was honoured to read

the First and Second Reading

and enjoyed pronouncing

the Responsorial Psalm that read:

“I was thrilled when I was told:

‘We will go in the house of the Lord.’”

I repeated it five times and each time

the community said it vehemently

so closely after me, for we believed

what we pronounced convincingly

that these words were yours

when you were in agony at Mater Dei

and departed a week ago today.

No! You are not gone;

you abide in me so closely

enshrined within my memory,

though you were the first

to part with our family.

Maurice Mifsud Bonnici

14-05-2012

Flaxbekk

B’suffraġju għall-vittmi tat-tsunami fil-Ġappun li seħħ fil-11 ta’ Marzu 2011

Konna ħsibna li kien għadda dak li għexna lejla waħda fuq it-troni tad-djar tagħna

u kien għadu biss tifkira fuq it-tila illuppjata, tibki bikja għall-irkant

sa ma ttawlet għodwa mgħaddba tolfoq fl-ibħra qisha gawwi mal-pinnur tax-xhur xitwija

u filġitna tingħi tgħajjat qabel ħarġet ruħha kollha w mejlet rasha lejn il-lvant.

Fl-agunija tqila tagħha ġabret magħha kull fettuqa li nsiet l-ombra tax-xandara,

imkebbsin daqs kalamita forsi jlaħħqu ma’ ħruxitha u ċ-ċaqliq ta’ ġnus kotrana

u f’kull laqxa terda’ ’l oħra mill-ġid fqir li baqa’ jfekren fuq id-dbabar ta’ ġisimha

tilmaħ lilha moribonda tiġbed l-aħħar nifs imkaxkar f’baħar miksi b’elf sikrana.

Kollox issa sab imkienu fejn riġlejh ma meddx fi żmienu, metri bogħ’d mid-dura tiegħu;

djar jogħlew bħall-bastimenti u jitbandlu ma’ kull mewġa li ddawwarhom fuq subgħajha

u l-vetturi-ġugarelli jqanqlu ċ-ċirklu tat-traġedja qalb it-toroq flaġellati,

midfunin ġo żaqq il-lupu li ħatafhom bla karezzi f’art li xebgħet fuq saqajha.

Nies maqfula ġewwa l-kċejjen, jistennew min iweżinhom u jeħlishom minn kull kefen,

jgħaddu ħinhom bħall-għasafar, jitħnu l-ftiet li tħalla jterter fi friġġ kiesħa daqs l-azzar

u l-ksieħ tagħha jeħel f’demmhom bil-biżgħat li tmiemhom wasal u mhux sejjer jaħfirhielhom,

jgħidu t-talba tal-indiema donnhom riesqa lejn il-forka b’mota sewda mill-kampnar.

Xi waħdiet bil-lożor f’idhom, ixejruhom bħal bandani fuq il-bjut li nbidlu f’dgħajjes

flok fis-sodod ixxukkjati li kostretti jħallu l-ġifen biex qatt aktar ma jserrħuhom,

oħrajn jgħinu fit-tfittxija, jisfidaw li jisfaw martri biex imqar iħarsu ħajja

jew isawbu x-xrar tal-ilma fuq in-nar iħeġġeġ, jhedded li jniżżilhom għarkopptejhom.

U mal-mewġa daqs Gulija stenbħet oħra f’wiċċ il-gżira tfarfar rixha b’deni qawwi

li bħal għaġna ntisġet għoqda mal-ħalib u l-ilma tari li f’munqarha mrar daqs spiera,

hekk li f’moħħha bexxqu għajnhom il-memorji rieqda f’koma tal-mard kbir li kien ħakimha

meta ġenbha ċċarrat kollu bħall-kustat ta’ Kristu msallab bl-għodod qarsa tal-gwerriera.

Lilna wkoll dal-jum ċanfarna bħal jum ieħor bl-istess isem li ra n-nies jintfew bħal faħma

kif fis-snin mhux wisq imbiegħda żewġ tajriet minn xogħol il-bniedem daħlu jkesksu s-swar tewmin,

imma għalxejn min dbiel ġo ħobbhom rewwaħ idu bħal bandiera f’għajn id-dinja addolorata

għax is-swar inħallu kobob u sal-lum kulħadd jistaqsi x’sar mill-ħolm ta’ seklu rżin.

Stefano Farrugia                                           22 t’April 2011