Intervista ma' Charles Flores - poeta, kittieb u gurnalist

1. X’tahseb dwar l-importanza li l-kittieb/poeta jsemma lehnu rigward il-qirda tal-ambjent naturali?

Ma tistax tkun akbar. Jekk il-kittieb/poeta jibqa’ sieket quddiem it-theddida ghall-ambjent naturali jkun hati daqs min ikun qed iwettaqha. Naturalment, hemm metodi u stili differenti li permezz taghhom iwassal il-protesta tieghu.

2. X’tifhem b’involviment politiku min-naha tal-kittieb/poeta? Ghandu l-kittieb/poeta jghaddi l-hsieb politiku tieghu lil min imexxi lil pajjizna permezz ta’ vrusu?

Il-kittieb/poeta min guf ommu jrid ikun politiku, izda mhux necessarjament partiggjan. Kull haga, kull nifs li niehdu fl-ezistenza taghna hu politiku. Il-kittieb/poeta ghandu l-qalb u ghandu r-ruh li permezz taghhom iwassal il-fehmiet tieghu lil kull min lest jaqrahom. Il-mexxejja ta’ pajjiz li ma jaghtux widen jew sahansitra jwarrbu l-hsibijiet tal-kittieba u poeti taghhom ikunu qeghdin jitbieghdu mill-fehma tal-poplu kif espressa artistikament mill-istess kittieba u poeti. Xi jkun jonqos, imbaghad, li jinharqu l-kotba taghhom pubblikament f’xi pjazza, kif rajna fi zmien in-Nazi u l-faxxizmu fl-Ewropa, partikolarment fil-Germanja u Spanja?

3. Semmi aspett kurrenti li jolqtok u jgaghlek tikteb llum?

L-ambjent naturali u kulturali li jinsab taht theddida mill-izviluppaturi u l-qaddisin protetturi taghhom fil-kamp politiku. L-ingustizzja socjali u l-intolleranza f’socjetà li nemmen ghandha dejjem tkun hielsa u sekulari.

4. Il-kittieb/poeta jixtieq ir-rispett min-naha tal-poplu. Imma qabelxejn dar-rispett ghandu jigi mill-istess kittieba/poeti kollegi tieghu. Kif tirreagixxi ghal dan?

Mhux dejjem. Bhal kull sezzjoni ohra tas-socjetà, il-kittieba u l-poeti ghandhom id-differenzi ta’ bejniethom, jiffurmaw klikek biex ikunu jistghu jhokku dahar xulxin u ta’ sikwit titnissel l-ghira fosthom. M’ghandniex xi nghidu, din generalizzazzjoni kbira, izda hemm hafna verità fiha. B’danakollu r-rispett tal-poplu jintrebah bil-kontenut u l-persistenza artistika ta’ dak li jkun. Il-pubbli`ità tonfoh lil hafna. Il-posterità hija tal-ftit.

5. X’tahseb dwar l-importanza tal-Istorja f’rabta mal-kuntest attwali ta’ Malta fl-Ewropa, imma anki f’rabta mad-dhul kontinwu f’pajjizna tal-immigranti irregolari mill-Afrika ta’ Fuq?

Malta minn dejjem kienet fl-Ewropa. Tant hu hekk li ilna s-sekli niftahru li salvajna lill-Ewropa mill-Mislem! Ghaldaqstant l-importanza tal-istorja fil-kuntest attwali ta’ Malta fl-Ewropa tibqa’ valida u mehtiega, u dan minghajr ma nnaqqsu mill-jedd li jkun hawn fostna, kif hemm fil-pajjizi l-ohra kollha, ix-xettici u d-dubjuzi.

L-immigranti irregolari huma parti mill-gerha kbira li halla warajh il-kolonjalizmu tal-Ewropej fil-kontinent Afrikan. Ghalhekk ma nistghux naghlqu ghajnejna u, aktar u aktar, qalbna ghal dak li jghaddu minnu dawk li jkunu qed ifittxu kenn ghalihom u ghall-familji taghhom. Ghal darb’ohra ghandek l-istorja tiddetta c-cirkustanzi tal-lum.

QĊAĊET


Tela’ l-għolja tal-ħġieġ
u xappap wiċċu bl-odju
fost l-ilfiq tal-kummidjanti
u x-xegħir tan-nisa tqal
misluta
mixħuta
mikduda
fl-għabra tlellex ta’ billejl…
Qisha sunetti
u borra fuq is-saqaf tal-karozzi
u fil-fondoq taċ-ċumnija twila
u sewda
wieqfa
soda,
phallus tal-irħam.

U niżel bilġri fiż-żurżieqa
mxarrba
u beka malli sema’ kollox.
Sab ħabel twil
u ddendel minnu
bħal miblugħ
li la jaf b’ruħ
u, issa, lanqas b’ġisem.

Charles Flores

Intervistat Adrian Grima

(Ir-ritratt ittiehed minn James Cunningham)

Ara: http://www.adriangrima.com/

1. X’taħseb dwar l-importanza li l-kittieb/poeta jsemma’ leħnu rigward il-qirda tal-ambjent naturali?



Il-ġenerazzjoni tal-awturi tas-snin sittin tkellmu bis-saħħa dwar il-qerda tal-ambjent naturali tagħna u dan kien riżultat tal-kuxjenza ambjentali li bdiet titrawwem f’Malta fis-snin sebgħin meta beda jiżdied sew il-bini fil-Gżejjer Maltin. Il-kittieba romantiċi ħassew affinità kbira man-natura, li rawha sabiħa u għalhekk, minnha nfisha, moralment tajba u superjuri għad-dinja mnawra tal-bnedmin. Bħall-kittieba ta’ qabilhom li ispirawhom, il-kittieba tal-bidu tas-seklu 21 pprotestaw bl-aħrax kontra l-ispekulazzjoni fl-industrija tal-bini u l-ħerba li saret mill-kampanja. Il-lingwaġġ f’poeżiji tiegħi bħal “Il-Golf Kellu Jkun” u “L-Għatx tal-Liġi” aktarx li hu differenti minn dak tal-kittieba tas-snin sittin, imma naħseb li l-kuxjenza hija simili.

Naħseb li x-xogħlijiet ambjentalisti tal-kittieba jinfluwenzaw ħafna lill-qarrejja tagħhom: ġenerazzjonijiet ta’ studenti jassoċjaw il-qerda tan-natura ma’ xogħlijet bħal “Tradiment” ta’ Victor Fenech. Issa jekk l-esperjenza ta’ dawn ix-xogħlijiet b’saħħithom twassalx għal azzjoni konkreta min-naħa tal-qarrejja hija kwistjoni oħra. Sinċerament ma nafx.

Waħda mill-isbaħ esperjenzi artistiċi li kelli f’dawn l-aħħar snin kienet il-kitba tal-poeżiji li dehru f’Riħ min-Nofsinhar. It-tibdil fil-klima skont Immanuel Mifsud u Adrian Grima, mhux biss għax missejna tema ambjentali u ta’ ġustizzja soċjali li hija globali daqskemm hi lokali, imma wkoll minħabba l-proċess li wassal għall-kitba ta’ dan il-ktieb.

2. X’tifhem b’involviment politiku min-naħa tal-kittieb/poeta? Għandu l-kittieb/poeta jgħaddi l-ħsieb politiku tiegħu lil min imexxi lil pajjiżna permezz ta’ vrusu?



Jien kittieb mhux politiku, u nikteb dwar dak li jqanqal lili. Bħala kittieba l-isfida ewlenija tiegħi hi dejjem li noħloq lingwa ġdida, li noffri esperjenza letterarja, li nqanqal lill-qarrejja tiegħi permezz tal-mod kif ngħawweġ il-lingwa, kif noħloqha mill-ġdid biex nagħtiha ħajja ġdida. Jien jinteressani ħafna dak li jiġri madwari, kemm bħala ċittadin Malti, Mediterranju u Ewropew, kif ukoll bħala “ċittadin tad-dinja.” U għalhekk, inevitabbilment, nikteb ukoll dwar temi soċjali u politiċi. Wara kollox, kull kitba hija deċiżjoni jew att politiku, anki dik li tagħżel li ma tgħid xejn dwar dak li qed jiġri fil-bogħod jew fil-qrib.

Jien nagħżel li nimpenja ruħi f’kwistjonijiet ta’ ġustizzja soċjali, imma din hija għażla tiegħi primarjament bħala bniedem mhux bħala kittieb.

3. Semmi aspett kurrenti li jolqtok u jġagħlek tikteb llum?



Il-poeżiji fit-tieni nofs tat-tieni ktieb tiegħi, Rakkmu (Klabb Kotba Maltin, 2006) jittrattaw sitwazzjonijiet lokali u internazzjonali; l-ewwel nofs huwa iktar “personali,” poeżiji ta’ mħabba, poeżiji dwar it-tfal... Ma nistax ngħid li hemm poeżiji li huma iktar għal qalbi minn oħrajn minħabba t-tematika tagħhom: jinteressani iżjed il-mod kif użajt il-lingwa, il-ħoss, ir-ritmu, is-sintassi, ix-xbihat, l-istruttura ġenerali tal-poeżija. Imma jkolli ngħid ukoll li nippreferi naqra ktieb tal-poeżija li għandu bilanċ bejn il-personali u s-soċjali, bejn il-lokali u l-internazzjonali; u jogħġbuni iktar u iktar il-poeżiji li jaraw il-personali fil-ġrajjiet il-kbar u ż-żgħar tal-istorja mqallba tal-bnedmin. Fil-fatt il-poeżiji soċjali u politiċi tiegħi sikwit jirrakkontaw stejjer individwali, għax it-traġedji l-kbar imissu lin-nies iż-żgħar. Għaldaqstant, għalija l-martirju tal-poplu Palestinjan huwa l-martirju ta’ Noora, u Khaled, u Najeh... U t-traġedja tal-immigranti hija t-traġedja ta’ Zing, ta’ Murad, ta’ Siem, ta’ Tesfamichael.

Il-ktieb tal-poeżiji li jmiss tal-poeżiji tiegħi fih poeżiji li ktibt meta stednuni għal residenza ta’ kitba f’Derry, fl-Irlanda ta’ Fuq, il-belt magħrufa għall-massakru ta’ Bloody Sunday. Jien insejħilhom il-poeżiji “Irlandiżi” tiegħi – anki għax se jiġu ppubblikati l-Irlanda – imma fil-fatt f’dawn il-poeżiji hemm il-firxa u l-fili komuni ta’ Rakkmu u It-Trumbettier (1999).

4. Il-kittieb/poeta jixtieq ir-rispett min-naħa tal-poplu. Imma qabelxejn dar-rispett għandu jiġi mill-istess kittieba/poeti kollegi tiegħu. Kif tirreaġixxi għal dan?



Naħseb li l-iktar awturi li batew minn nuqqas ta’ rispett, forsi anki tal-“kollegi” tagħhom f’pajjiżna, kienu l-awturi nisa. Iżda s-sitwazzjoni qed tinbidel, kemm minħabba r-rispett dejjem ikbar li qed igawdu wħud mill-awtriċi stabbiliti, kif ukoll minħabba l-ħila straordinarja ta’ wħud mill-kittieba nisa l-ġodda li jinsabu fuq quddiem nett fit-tiġdid tal-letteratura Maltija.

5. X’taħseb dwar l-importanza tal-Istorja f’rabta mal-kuntest attwali ta’ Malta fl-Ewropa, imma anki f’rabta mad-dħul kontinwu f’pajjiżna tal-immigranti irregolari mill-Afrika ta’ Fuq?



L-ewwelnett, m’għandniex “dħul kontinwu f’pajjiżna tal-immigranti irregolari mill-Afrika ta’ Fuq.” Il-maġġoranza tal-ftit eluf ta’ immigranti li għandna f’pajjiżna llum mill-Afrika (jingħad madwar 5,000 ruħ) – persentaġġ verament ċkejken tal-popolazzjoni Maltija ta’ aktar minn 405,000 – huma mill-Eritrea, is-Sudan u s-Somalja, fejn hemm sitwazzjonijiet diffiċli ħafna li jipperikolaw il-ħajja ta’ miljuni ta’ nies. Kif spjega fil-priedka tiegħu fil-Festa tad-Duluri ta’ din is-sena l-Isqof Mario Grech, il-maġġoranza l-kbira tar-refuġjati Afrikani fil-fatt jgħixu fil-pajjiżi ġirien tagħhom fl-Afrika stess. Fil-priedka tiegħu, Mons. Grech qal li “l-komunitajiet Insara, il-parroċċi u l-istituzzjonijiet tal-Knisja jridu jkunu minn ta’ quddiem biex nistmaw lir-rifuġjati u l-immigranti bir-rispett li jixraqlu kull bniedem.” Qal ukoll li “L-identità tagħna bħala Maltin tissaħħaħ skont kemm aħna kapaċi nieħdu ħsieb ta’ min hu l-iktar dgħajjef fostna.” Din hija sfida kbira għalina lkoll, kemm dawk fostna li huma nsara kif ukoll dawk li mhumiex.

La qed nitkellmu fuq l-immigrazzjoni, ta’ min nirriflettu fuq l-emigrazzjoni tal-Maltin lejn l-Afrika ta’ Fuq u bnadi oħrajn fil-Mediterran fis-seklu 19, u wara lejn l-hekk imsejħa “dinja ġdida” (li ma kienet ġdida xejn) fis-seklu 20. Ħafna Maltin ftit li xejn jafu dwar dak li għaddew minnu l-emigranti Maltin, anki għaliex fl-iskejjel u fuq il-mezzi tax-xandir, anki dawk pubbliċi, dawn l-istejjer, speċjalment dawk ta’ taqtigħ il-qalb, qajla nisimgħuhom.

Ir-rakkont popolari tal-istorja tagħna bħala poplu huwa bbażat fuq l-ideoloġija u t-testi romantiċi li nkitbu qabel ħadna l-Indipendenza fl-1964. Kif nafu anki mix-xogħol ta’ studjużi Maltin bħal Frans Ciappara u Carmel Cassar, f’dawn l-aħħar għexieren ta’ snin fid-dinja akkademika kien hemm evalwazzjoni mill-ġdid tal-kunċett ta’ storja u identità. Sirna ħafna iktar konxji llum tal-mod kif tinbena identità, tas-sehem determinanti li għandhom dawk li jfassluha. F’dan is-sens hemm ħtieġa kbira ta’ rakkont popolari ħafna iktar wiesa’ u dinamiku u ħafna inqas romantiku u idealizzat tal-istorja tagħna li permezz tiegħu nistgħu nsiru nafu lilna nfusna u lill-antenati tagħna aħjar.

Is-Sibt, 27 ta Ġunju 2009

INTERVISTAT CHARLES CASHA

1. X’taħseb dwar l-importanza li l-kittieb/poeta jsemma’ leħnu rigward il-qirda tal-ambjent naturali?

Bla dubju ta’ xejn kull kittieb jew poeta għandu jkun impenjat li juru fehmtu dwar il-qerda tal-ambjent. Wara kollox dan huwa dmir ta’ kull ċittadin! Il-poeta bħala bniedem sensittiv forsi aktar minn oħrajn, jifhem u jħoss il-ħsara li ġġib il-qerda tal-ambjent naturali.

2. X’tifhem b’involviment politiku min-naħa tal-kittieb/poeta? Għandu l-kittieb/poeta jgħaddi l-ħsieb politiku tiegħu lil min imexxi lil pajjiżna permezz ta’ vrusu?

Jiena nemmen li kull kittieb jew poeta għandu jkun ħieles li jikteb dak li jrid u li jħoss u għalhekk ma nistax ngħid li għandu bilfors jinvolvi ruħu fil-politika. Imma min-naħa l-oħra nħoss dan il-bżonn li l-kttieb jkun impenjati fil-politika tal-pajjiż. U hawnhekk nixtieq nagħmel distinzjoni. Personalment, il-partiġjaniżmu jdejjaqni f’kull aspett, sew politiku, reliġjuż, soċjali eċċ. Għalhekk il-kittieb jew poeta għandu jidħol f’oqsma speċifiċi fejn għandha x’taqsam il-politika li biha jkun qed jitmexxa l-pajjiż. Nagħti eżempju. Tajjeb li l-kittieba jew poeti juri l-fehma tagħhom dwar l-ambjent, deċiżjonijiet li se jattettwaw il-ġejjieni tal-pajjiż, il-kultura jew is-saħħa tal-poplu. Imma mbagħad ma nistenniex li l-poeta għandu jidħol fi ħwejjeġ ta’ importanza żgħira.

3. Semmi aspett kurrenti li jolqtok u jġagħlek tikteb llum?

Ma tantx nista’ ngħid wisq dwar dan. Ma tantx ktibt poeżija u ma ngħidx li jien xi poeta impenjat. Madanakollu hemm kurrenti li jolqtuni bħal ma huma l-bini bla rażan u ikrah li tant qed jagħmel ħsara lill-pajjiż u flus fil-but lil min hu involut. Hemm ukoll l-immigrazzjoni illegali li tħassibni mhux biss għal Malta imma għall-Ewropa wkoll.

Refuge

Tall buildings surround me
and their shadows engulf me.
Breathless, I try to escape
to find refuge in the open sea.


4. Il-kittieb/poeta jixtieq ir-rispett min-naħa tal-poplu. Imma qabelxejn dar-rispett għandu jiġi mill-istess kittieba/poeti kollegi tiegħu. Kif tirreaġixxi għal dan?

Kull kittieb jixtieq li jgawdi r-rispett u l-ammirazzjoni tal-poplu. Wara kollox x’inhu kittieb jew poeta jekk m’hemmx min lest li jaqra x’kiteb jew jisma’ l-vrus tiegħu ? Imma l-aktar ħaġa li tweġġagħni hi meta tara kittieba jew poeti oħrajn, juri disprezz lejn sħabhom u kollegi tagħhom, kultant ukoll minn wara daharhom. Iddejjaqni ħafna l-kritika destruttiva, l-aktar minn dawk li stabilixxew lilhom infushom bħala xi awtorità,ukoll jekk għandhom sfond kulturali u letterarju biex jagħmlu dan. Il-kritika meħtieġa imma din għandha tkun kostruttiva. Għandna kritiċi serji u kostruttivi u allaħares ma kinux huma. L-Ingliżi jgħidu: One murders to dissect. Tweġġagħni ħafna l-inġustizzja taħt liema forma tkun. U tajjeb ukoll li nsemmi kemm jagħmlu ħsara l-klikek li jagħlqu ċirku tal-ħadid madwarhom u jqisu lilhom infushom bħala superjuri fuq l-oħrajn. Min jagħmel hekk mhux veru li għandu għal qalbu l-letteratura imma aktar moħħu fil-glorja personali. Minn dan kollu xejn ġid ma’ jista’ joħroġ.

5. X’taħseb dwar l-importanza tal-Istorja f’rabta mal-kuntest attwali ta’ Malta fl-Ewropa, imma anki f’rabta mad-dħul kontinwu f’pajjiżna tal-immigranti irregolari mill-Afrika ta’ Fuq?

Bħala individwu jiena nemmen ħafna f’Ewropa Magħquda għalkemm hemm ħwejjeġ li nemmen li iridu jinbidlu. Naħseb li l-kittieba u poeti Maltin għandhom orizzonti ġodda x’jiskopru fl-Ewropa, speċjalment fejn il-letteratura tagħna tista’ tiġi mwassla f’pajjiżi oħrajn bħala traduzzjoni. L-immigrazzjoni illegali hija problema komplessa ħafna u naħseb li l-akbar theddida li hemm hija għall-kultura Ewropea. In-numru kbir ta’ immigranti qiegħed dejjem joktor u għad jiġi żmien meta dawn in-nies, b’kultura għal kollox differenti, li ma jintegrawx ruħhom fil-kultura Ewropea, jibdew jitolbu tibdil li jwassal għall-inkwiet u diżordni. M’iniex razzista, nemmen li xi wħud minn dawn in-nies għandhom bżonn l-għajnuna, nifhem xi problema kbira għandu minn qed jaffaċċja din il-problema, imma nħoss ukoll li għandna noqogħdu ferm attenti għaliex kultant dak li jibda bħala għajnuna jsir dritt.

Poeżija qasira li ktibt meta kont ħdejn nixxiegħa, f’belt antika jisimha ST.IVES, qrib Cambridge, fejn immur ta’ spiss nżur lit-tifla tiegħi li tgħix qrib din il-belt sabiħa. L-ambjent sabiħ u naturali li għad hemm f’St Ives, jagħtik gost ukoll f’temp ikrah. In-nies tal-belt huma kburin bl-istorja ta’ belthom u jibżgħu ħafna għall-ambjent storiku u naturali.

L-Isbaħ Għanja

Waqaft ħdejn in-nixxiegħa
u f’lejla qamrija
l-ilma ġieri,
għannieli
l-isbaħ poeżija.

Charles Casha charles.casha@gmail.com

http://www.charlescasha.com/