IL-POETA KONTEMPORANJU MALTI U L-ISTAĠUN SAJFI – KIF WIEĠEB? – L-ewwel parti

L-ewwel mistoqsija li staqsejt lil għadd ta’ poeti li qed jiktbu llum kienet din:

Is-sajf, bil-jiem itwal, huwa żmien li jgħinek tikteb iktar jew inqas poeżija? Għaliex dan?

MARIO ATTARD: Is-sajf huwa żmien partikulari tas-sena. Għall-istudenti u l-għalliema jipprovdi iktar ħin liberu. Għal min jaħdem ngħidu aħna sas-siegħa dan l-istaġun jipprovdilu wkoll iktar ħin liberu. Min-naħa l-oħra, għall-bqija, bħall-mara tad-dar (li aktarx jiżdidilha x-xogħol b’uliedha ma’ saqajha) u l-bqija tal-ħaddiema li la għandhom sajf u lanqas xitwa, is-sajf jispiċċa tagħbija nevrotika li kieku jistgħu jeħilsu minnha.

Għall-kittieb is-sajf huwa bħal kull staġun ieħor għall-fatt li dak li jwassal biex tinkiteb il-poeżija m’għandux staġun. Huwa fatt iżda li s-sajf jaf jipprovdi iktar ċans ta’ ħinijiet liberi u l-moħħ jista’ jsib ħin jaħseb iktar mill-bqija tas-sena.

Filwaqt li jiena nagħmel mal-ewwel faxx li semmejt fl-ewwel paragrafu, nistqarr li s-sajf jipprovdili iktar possibiltà li nikteb il-poeżija. Apparti milli nikteb, insib ħafna ħin biex nanalizza b’mod kritiku l-kitbiet letterarji. U hawn nistqarr li l-analiżijiet li nagħmel ma jkunux frott ta’ letteratura lokali biss. Nistqarr ukoll li s-sajf lili jagħtini żmien opportun biex nagħmel riċerki storiċi fuq xi persunaġġ li kkontribwixxa f’qasam jew ieħor lokali. Pereżempju s-sajf li għadda ddedikajt kważi s-sajf kollu u parti mill-ħarifa biex spiċċajt finalment studju dwar Giuseppe Despott. Dan il-bniedem uża l-pinna tiegħu mhux fil-qasam letterarju imma fil-qasam xejntiifiku b’rabta lokali.

AMANDA BUSUTTIL: Ngħid għalija l-klima tas-sajf iddejjaqni minħabba li Malta ssir deżert ta’ sħana li ma taqta’ xejn u xi ftit jew wisq din il-klima tikkondizzjonana għax tonqsilna l-enerġija. Imma naħseb li jekk nevalwa f’liema żmien nikteb l-aktar poeżija u proża, ikun dan iż-żmien għax inqatta’ ħafna aktar ħin mix-xitwa fuq il-kompjuter u naqra aktar fis-sajf, allura nħossni li għandi aktar ideat x’niżviluppa f’kitba.

CARMEL G. CAUCHI: Jien ma nbatix wisq bis-sħana u, billi jien pensjonant, ma ngħidx li fis-sajf għandi żmien iktar biex nagħmel dak li nixtieq. Ilbies ħafif, xi ftit baħar u dak hu s-sajf għalija.  Ma naħsibx li s-sajf jaffettwa kemm nikteb poeżija. Il-poeżija li nikteb jien tiddependi mill-ispirazzjoni li jkolli u mhux minn xi żmien jew staġun tas-sena.

CHARLES MIFSUD: Minkejja li d-dawl tal-jum huwa aktar twil, huwa pjuttost żmien fejn nikteb anqas poeżija mis-soltu.  Għaliex?  Il-fatt li hemm aktar dawl jagħti aktar lok għall-ħruġ u aktar aljenazzjoni.  Barra minn hekk is-sħana hi skumdità għax inħossni aktar imħeddel, anke fi ħsibijieti tant li xi drabi nħoss ċerta apatija biex nikteb. Dan ma jfissirx li jekk xi ħaġa partikolari nħossha timbixni ma nippruvax nesprimiha bil-kitba.

EMMANUEL ATTARD CASSAR:  Fil-każ tiegħi minħabba li jien għalliem ikolli aktar ħin biex nikteb fil-vaganzi tas-sajf milli fix-xitwa imma dan mhux bilfors ifisser li nikteb aktar poeżiji fis-sajf. Billi poeżija ma tridx ħafna ħin biex tiktibha (fil-każ tiegħi nieħu bejn nofs siegħa u siegħa) allura nikteb bejn wieħed u ieħor l-istess kwantità fl-istaġuni kollha.

DUN GEOFFREY G. ATTARD: Ngħid għalija, is-sajf, minkejja l-jiem twal tiegħi, m’huwiex l-istaġun li l-aktar iqanqal il-muża tiegħi sabiex nikteb: dan għaliex is-sajf Malti huwa minnu nnifsu aridu u r-riħ isfel xejn ma jgħinni biex noqgħod bi kwieti u nikteb.  Madankollu, l-għaxijiet tiegħu jaf ikunu tassew sbieħ.  Inżul ix-xemx sajfi ġieli kien ta’ ispirazzjoni għalija imma mhux bħala regola imma bħala eċċezzjoni.

GODWIN CINI: Sajf u xitwa, bla differenza , il-muża tiġi hi bla ħin, jum, xahar jew staġun.

JOHN MALLIA: Ma narax  li l-jiem itwal tas-sajf għandu jkollhom xi vantaġġ fuq il-jiem fl-istaġuni l-oħra meta wieħed iħoss li għandu jikteb il-poeżija. Is-sajf Malti, bis-sħana u t-telqa li jġib miegħu, ftit iħallilek ħajra li tikteb.

MAURICE MIFSUD BONNICI: Is-sajf jgħinni nikteb ħafna iktar poeżiji, tant li fi żmen xi xahar ieħor inkun qed nistampa il-ħmistax-il ktieb tiegħi --- poeżiji bl-Ingliż u bit-Taljan: Variegated Pansies / Viole Del Pensiero Variegate.  Jien nikteb iktar għax (se ngħidlek ħaġa banali!) fis-sajf ma jiksħulix saqajja.

JONATHAN BALZAN: kull staġun  inħossu jsejjaħli f'ħinijiet partikulari biex nikteb... is-sajf per eżempju jispirani ħafna x'ħin inkun ħdejn il-baħar, ix-xitwa x'ħin it-temp ma joffrilekx aljenazzjonijiet ħafna ta’ ħruġ u nsib ħin għall-kwiet biex nikteb....

RAYMOND GRECH: Personalment l-istaġuni ma jagħmlulix differenza; kull meta nikteb poeżija huwa aktar it-tnebbiħ u l-ħsieb li jiddettawli meta nikteb. Sibt ruħi qaddej tal-kitba skond eżigenzi tat-tqanqil, ġieli kienu mumenti ta' riflessjoni jew waqt ħinijiet tax-xoghol. F'waqtiet simili ikolli nieqaf, inkun fejn inkun, ħa nesprimi l-ħsus ta' ġewwa qalbi u moħħi, ħsibijiet li ma jħallunix fis-sliem qabel ma jiġu fossilizzati fuq karta.

MIRIAM ELLUL: Għall-poeta kull staġun għandu tifsira għax kull staġun għandu is-sabiħ u l-ikrah tiegħu. Meta qed ngħid ikrah miniex nirreferi għat-temp, iżda għall-memorji li wieħed jista' jkollu.

Aħna nafu illi l-poeta jiġi mnebbaħ anki jekk ixomm ir-riħa tax-xita, tal-ġiżimin jew tal-ilma baħar ... dawn kollha jistgħu jiftħulu l-bibien għall-kitba. Ngħid għalija jien, li jien xi ftit romantika, l-iljieli sajfin inħobbhom immens u jnebbħuni ħafna. Il-qamar sħiħ, il-baħar kalm bid-dawl rifless, il-mużika fil-bogħod jew mill-viċin, dan kollu jnebbaħni biex nikteb. Jista' jkun ukoll illi l-poeta jiftakar f'xi ħaġa ta' diqa waqt lejla bħal din u jwasslilna karba jew kliem ta’ wġigħ ta’ qalb li forsi għadu ma fieqx minnu. 

STEFANO FARRUGIA: Il-poeżija bħala arti għalija mhix marbuta ma’ żmien partikulari daqskemm mal-ispirazzjoni li mingħajrha ma titnissel l-ebda poeżija valida, għax il-poeżija tinbena bil-ħsibijiet u l-emozzjonijiet ta’ min jiktibha li qabelxejn ipinġiha f’moħħu u f’qalbu. Imbagħad jartikulaha bi kliemu biex jittrasmetti dawn il-ħsus u l-ideat lil dawk kollha li jilqgħuha, kemm bil-qari u s-smigħ kif ukoll b’mezzi oħra moderni li jgħinu biex il-poeżija tasal għand kulħadd għax tesprimi s-sentimenti ta’ kull bniedem, anki dak li jaħseb li ma jaf xejn għax ma jafx jikteb u jaqra, imma ħsiebu u qalbu mimlija sax-xfar b’elokwenzi qawwija li jixtiequ joħorġu u ma jistgħux. Min-naħa l-oħra, iż-żmien ninterpretah bħala l-qafas kuntestwali li jagħti tifsira oħra lill-poeżija billi jorbotha ma’ spazju temporali u jagħmilha rilevanti għall-attwalità tagħha waqt li fl-istess ħin, jekk tkun maħduma tajjeb, għandha l-kapaċità sublimi li tibqa’ tiġbed lejha ġenerazzjonijiet sħaħ bħala arti universali li tisboq iż-żmien u tagħti messaġġi utli għal kull żmien.

Għaldaqstant jiena nqis l-istaġun tas-sajf bħala niċċa waħda fost niċeċ oħra ta’ spazji ta’ żmien li joffruli l-opportunità li nogħdos fija nnifsi u fid-dinja ta’ madwari u nipprova ntella’ fil-wiċċ ġemgħat ta’ astrazzjonijiet li jsibu ordni ġdid u sura ġdida f’poeżija. Iżda jekk ikolli nqabbel is-sajf mal-istaġuni l-oħra għall-ħin li nkun nista’ niddedika biex inwettaq dan il-għan, nasal biex ngħid li s-sajf huwa aktarx l-aktar żmien tas-sena li jiftaħli bibien biex naħseb, ngħarbel, naqra u nikteb, u issa aktar minn qatt qabel għax minħabba x-xogħol tiegħi bħala għalliem huwa aktar ta’ impenn għalija li fil-bqija tal-istaġuni nsib ħin denju li nkun nista’ nsarrfu f’kitba tajba, billi nippreferi li jkolli żmien biżżejjed biex infassal u nqasqas ix-xogħlijiet tiegħi, milli nikteb ħafna ta’ spiss imma b’inqas reqqa.

Barra minn hekk, is-sajf fih innifsu hu minjiera ta’ opportunitajiet li jħeġġuni aktar biex nikteb, l-ewwel nett minħabba l-bosta attrazzjonijiet u attivitajiet li jittellgħu fi bliet u rħula varji, fosthom il-festi reliġjużi tar-raħal tal-Imqabba li nifforma parti minnu u li hu pjaċir tiegħi li nikkontribwixxi għalihom b’kitbiet ġodda kull sena li jkunu ppubblikati fil-kotba li joħorġu mis-soċjetajiet mużikali tal-lokal, kif ġieli kkontribwejt ukoll għal festi jew okkażjonijiet oħra fir-raħal u lil hinn minnu. Iżda fuq kollox is-sajf hu l-vetrina tal-Konkors Nazzjonali tal-Poeżija li jittella’ kull sena mill-Għaqda Poeti Maltin, u dan tani spinta kbira biex nixtarr aktar dak li nkun ktibt jew ħsibt li nikteb u nifhem iżjed kif nista’ nikteb aħjar.

JOSEPH SCIBERRAS (Ħ’ATTARD): Naħseb li s-sajf għalija ma tantx jgħini biex nikteb iżjed. Aktar ħruġ mid-dar, allura itellifli dak il-kwiet u konċentrazzjoni li jkolli bżonn biex nikteb. Is-sħana wkoll tneħħilek ftit l-enerġija.

KEVIN TANTI: Fil-verità ma naħsibx li tagħmel xi differenza l-istaġun li jkun. Forsi għal min jikteb b’xi tema partikolari, bħan-natura , tagħmel differenza. Imma bniedem jiġi ispirat li jikteb poezija minn kelma, avveniment, xi ħaġa li tolqtu li tista’ sseħħ matul kull żmien ta’ matul is-sena u għalhekk naħseb ħadd ma jpoġġi bilqiegħda u jgħid se nikteb għax irrid nikteb illum għax inkella qisha tiġi sforzata.

LEANNE ELLUL: Għad illi s-sajf tiegħi xorta jkun mimli sew, inħoss li nsib iktar ħin biex nikteb. Il-fatt illi jdum ma jidlam, jagħtini aktar enerġija u stimolu ikbar biex nikteb. Is-sħana l-inqas ħaġa li tinkwetani.

THERESE PACE: Jien nemmen li min ikollu fih il-poeżija ma jagħmilx distinzjoni bejn l-istaġuni. L-ispirazzjoni la għandha staġuni u lanqas ħin. Tiġi meta trid u fejn trid. Jien inħarbex il-ħsibijiet tiegħi meta jiġu u nħallihom hemm biex malli jkolli ċans niżviluppahom, allura f’dan is-sens billi jiem is-sajf huma itwal, forsi l-dan l-istaġun jippermettili iktar intemm dak li jkolli mibdi.

OMAR SEGUNA: Billi l-professjoni tiegħi hija dik ta’ għalliem, is-sajf huwa ż-żmien fejn aktar ikolli ċans naqra u nikteb.  Moħħi jkun aktar trankwill u dan jippermetti aktar li nirmaħ fl-immaġinazzjoni u l-kreattività.  Barra minn hekk ikolli aktar ħin li nsaħħaħ il-pinna tiegħi. 

Mill-banda l-oħra, it-temp qalil ta’ din ix-xitwa ispirani mhux ftit, billi l-poeżija tiegħi qed tieħu forma aktar skura u mqanqla.  Irrid ngħid ukoll li matul dawn l-aħħar sentejn sofrejt minn nixfa poetika kbira, u bħalissa donnu l-ispirazzjoni qed terġa’ tieħu l-ħajja mill-ġdid.

SALV SAMMUT: Għalija s-sajf minkejja s-sħana u x-xemx tisreġ li ma nħobbx noqgħod fiha, huwa l-aktar staġun li nħobb. Minn dejjem kien hekk. Naħseb li għandu effett psikoloġiku fuqi. Ix-xitwa tagħmilni melankoniku u xxejjaħni aktar. Imma s-sajf itini dimensjoni oħra meta nara l-ikħal fis-sema u d-dawl tal-jum kontra s-sema griż u d-dalma kmieni tax-xitwa. Fis-sajf, bil-leħen tal-werżieq li jfakkarni fit-tfulija tiegħi u fis-siġar tal-ġnien ta’ San Anton iqanqal fija ċerta isipirazzjoni li nikteb aktar. Wisq probabbli li l-aħjar xogħlijiet tiegħi nkitbu fil-jiem sħan tas-sajf.

X’poeżiji qed jinkitbu bħalissa?:

Lill-Belt Victoria

F’Għeluq il-125 Sena tagħha

Sliem għalik ja Belt Għawdxija

Int in-nifs u r-ruħ tal-gżira

Kull min jiġi jżur dil-gżira

Ma jistax ma tikx titwila.

Int tassew il-qalb li tħabbat

T’Għawdex tagħna kif iddur

int il-qalba ta’ kull ħajja

fuq dil-gżira tan-namur.

Sa mill-eqdem żmien, il-bniedem,

Fettxek, riedek, għażlek sħiħ

Sabiex tkun l-għamara wieqfa

Fejn isib kenn u mistrieħ.

Jekk fil-għoli ġewwa l-blejta

Wara s-swar kbar, felħanin

Jew inkella fl-irdoss ħelu

Tad-djar ċkejkna u mħaddnin...

Int il-belt t’Għawdex ta’ qalbna

Int il-ġieħ, il-glorja, unur

X’kienet tkun mingħajrek, għidli,

Din il-gżira kull ma jmur?

Semmewk Rabat, u jekk ngħajtulek

Minn żmien l-Għarab antik sew

l-Għawdxin kollha jfittxuk b’ħerqa

inti ruħhom sewwasew.

Għaddew snin u sekli mqallba

Rajt il-Mislem ġej għalik

Rajtu jieħu ‘l-Għawdxi l-jasar

Waqt li wrajh b’diqa jħallik.

Rajt ‘l uliedek qed jissieltu

Biex jeħilsu mill-Franċiż

l-Għawdxin kollha ġgajta waħda

immexxija minn qassis!

Imma fl-aħħar jum ta’ dija

Sebaħ kollha glorja għalik

Is-Sultana bl-akbar renju

Bl-akbar ġieħ riedet tagħnik!

Glorja lilek, sliem, foħrija

Belt Victoria tul is-snin

Int ‘mill-akbar tlajt għall-ogħla’

Għawdex kollu ferħan bik!

Dun Geoffrey G. Attard

8 ta’ Ġunju 2012

 Sibt il-festa

Fuq ċint erba’ ġuvintur

Ħdejn familja jaraw in-nar.

Tipjip ta’ ksuħat,

kliem ta’ sverġnar.

Qajla tittanta twiddibhom,

qalila tkun tweġibithom.

U xejn ma trid li b’għadabhom

Dilluvju jqajmu b’ċertifikat.

Bilwieqfa erba’ tfajliet

mkittfa f’ilbieshom stirat.

Tipjip ta’ ksuħat

u kliem ta’ sverġnati

jilagħbu l-logħba tal-imħatri

min se jgħabbi lil min

u l-ewwel li jiskandalja.

4.6.12

Jonathan Balzan

 9/11

( nine eleven 2001)

Kien jum li d-dinja waqfet kollha biża’

tara l-mibegħda, niket u terrur.

Jum li ma sebaħ qatt , ix-xemx istaħbet

u inqerdet tama sħiħa fil-futur.

Kien jum li d-dinja qatt ma rat hi bħalu

fejn xi ħadd seta’ jagħmel dan il-att.

L-għatx tal-mibegħda kiber sew ġo qalbu

li beda jkisser u ma żammu ħadd.

Kien bniedem fejn il-ħdura tant għamietu

li ried ixerred xmara kollha demm

ta’ nies bla ħtija, nies mingħajr mibegħda

u ħalef li ħajjithom ried itemm.

Id-demm li xerred dal- wieħed bla ħniena

mhux demm minn tiegħu ‘mma ta’ ħafn’ eluf.

Hu tefa’ l-ġebla, staħba u ħeba idu

u baqa’ moħbi fil- muntanji jħuf.

Dal-bniedem mhux bħal Wieħed li naf jiena

li bata ħafn’għalija u demmu ta.

Ma marx xi mkien jinħeba f’post imwarrab,

‘mma fuq salib il-bniedem Lilu ra.

Hawnhekk l-imħabba għelbet il-mibegħda

u rajna l-maħfra tegħleb it-tpattija.

Hu demmu xerred u mhux demm ħaddieħor

u spiċċa biex miet  Hu  għalik u għalija.

Jalla l-bniedem  dil-ġrajja jins’għal dejjem

u jibda jħobb lil min deni għamillu.

Jalla tgħallem xi tfisser il-mibegħda

u jalla diġa’ nesa u ħafirlu.

11 ta’ Settembru 2010

Joseph Sciberras (Ħ’Attard)

/tatwaġġ/

Bejn vina u oħra hemm l-ilfiq tad-dmugħ

imdardar. Imżelleġ mal-ħġieġ t’għajnejja

hemm linka skura trid tinbeżaq barra.

Nipprova nifhem xi jfisser it-t’hmiż

ta’ ġismek tari mpitter fuq it-tila

bid-dmugħ u bil-linka skura li s’liftek.

U ma nistax. Għalhekk nikteb tatwaġġ.

Tatwaġġ. F’ġieħ is-sewwa.

Tatwaġġ għall-platti tal-fuħħar

u l-magni tal-ħasil tal-ħwejjeġ.

Tatwaġġ għas-soldi jaqgħu mis-sema

f’ħalqek bħall-piżelli u rkotta

u l-liri mrekknin taħt il-bankini.

Tatwaġġ għall-petali tal-orkidea

u l-fjuri fir-rawndebawts.

Tatwaġġ għad-dwiefer imqaxxrin

u l-oħrajn impittrin friski.

Tatwaġġ għan-nisa mgeżwrin fiċ-ċelel

u l-oħrajn għarwenin jiġġerrew.

Tatwaġġ għan-nixfa fi griżmejja

biex bil-linka niffriskahom.

Tatwaġġ għalik u għalija.

Jekk trid tarahom,

inża u idħol fija.

Leanne Ellul

Land of the Living Dead

The tanks and planes the people killed
and soldiers from a foreign land
who didn’t show any remorse
for blood which drained the Arab sand.

Enough for ages long tyrants
for hidden fears and silent pain.
who crush their people like wine grapes
have bombs on them fall like the rain.

My dream that from the west and east
and Russia will join from the north,
The world all round will join to help
to stop the brutal soldiers wrath.

Yes I don’t care what flag you wave
whether it’s red, green, yellow, blue.
And I don't care what book you read
As long as what it says is true.

Omar Seguna

Tears

When you see

the skinny little child

wandering in no man's land,

lost in a maze of inhumanity,

irrational,

those innocent, watery eyes,

begging to be picked up

from neglect, anguish, destitution and hunger,

your heartbreak follows suit in tandem...

You ask a million whys

you ponder a million hows

you anticipate a million whens...

You feel that your pleas are drowned

in an ocean of uncertainty...

Tears, the child's and mine,

stream upwards

doing stairways to Heaven,

where each prayer is sorted out and answered

in His good time.

Those rainbow droplets imbued by the Light,

crystals of hope streaming downwards

to ease the pain, to free the woeful plight!

Raymond Grech

BOLOH

Boloh

Li tiġru wara l-frugħa

T’illużjoni maħluqa minn pupazzi

Jitbissmulkom bi ħsieb kull nofs deċenju

Għal konvenjenza personalizzata

U jħabbtulkom il-bibien

Għal rebħiet elettorali

Ħalli jissejħu lkoll onorevoli

Ġewwa l-kamra tas-setgħa w privileġġi.

Boloh

Meta ma tintebħux li differenza

M’hemmx bejn l-aħmar u dak ikħal

Imma jaqbel hekk tinżamm

Mill-pupazzi li f’ismek ġew eletti

Biex tibqa’ d-dominanza

Fl-imħuħ imjassra fl-illużjoni fiergħa.

Boloh!

Salv Sammut

Ġunju 8, 2012