Marlene Saliba twieldet f’Santa Venera u ħadet l-edukazzjoni tagħha kemm f’Malta kif ukoll fl-Ingilterra. Kisbet Master’s degree fil-Letteratura Ingliża mill-Università ta’ Malta. Kienet waħda mill-fundaturi tal-Peace Education Programme, li wara ġie magħruf bħala Institute for Peace and Conflict Studies, fi ħdan il-Fondazzjoni għall-Istudji Internazzjonali fl-Università ta’ Malta.
1. Liema huma dawk il-waqtiet,
esperjenzi u ħwejjeġ li jispirawk?
Il-waqtiet, esperjenzi u ħwejjeġ li jispirawni jistgħu jkunu kemm pożittivi
kif ukoll negattivi. Il-poeżiji mistiċi tiegħi huma x’aktarx ispirati minn
waqtiet ta’ ħemda u solitudni f’kuntest u f’ambjent naturali fil-kampanja jew
maġenb il-baħar jew taħt sema jiddi bil-qamar u l-kwiekeb jew f’xi bini sagru.
Il-poeżiji ta’ riflessjoni dwar is-soċjetà, kif ukoll il-poeżiji ta’ protesta,
għadd ta’ drabi huma mnebbħa mill-problemi individwali u soċjali ta’ madwarna.
Inebbħuni l-esperjenzi personali u l-esperjenzi li jġarrab ħaddieħor.
2. Liema huma
l-pubblikazzjonijiet poetiċi tiegħek u fiex jikkunsistu fil-qosor?
L-ewwel ktieb tal-poeżiji tiegħi kien bl-Ingliż bit-titlu ta’ Time-Faring u ġie ppubblikat fl-1994 u
t-tieni edizzjoni fl-2001. Dan jinkludi esperjenzi personali, versi dwar
is-soċjetà, dwar it-tkasbir tal-jeddijiet umani u tal-ambjent naturali, u
poeżiji dwar ir-rabta mistika individwali u kollettiva tagħna mad-dinja u
mal-kożmos.
It-tieni ktieb poetiku tieghi, Xbihat
tal-Antenati / Ancestral Visions, hu bilingwi (bil-Malti u bl-Ingliż) u ġie
mitbugħ fl-2011. Il-poeżiji tiegħi jirriflettu dwar il-valur intrinsiku
taż-Żmien Neolitiku għalina llum. Huma mnebbħa kemm minn nies paċifiċi li bnew
l-imqades Neolitiċi Maltin kif ukoll minn nies ta’ madwarna fis-seklu wieħed u
għoxrin. Il-poeżiji jħarsu lejn u jispekulaw dwar bosta ħwejjeġ, ċirkostanzi u
esperjenzi sekulari u sagri li kellhom in-Neolitiċi li donnhom baqgħu xi ftit
jew wisq simili għalina fil-ġurnata tal-lum, u dawk li jidhru li nbidlu, bħal
per- eżempju, is-safa tal-ambjent naturali u r-rabta spiritwali li kellhom dawn
l-antenati man-natura. Il-ktieb
jistieden lill-qarrejja jeżaminaw kemm dak li rbaħna tul dawn l-aħħar eluf ta’
snin, kemm dak li tlifna, kif ukoll dak li għad nistgħu nerġgħu niksbu.
F’din il-pubblikazzjoni inkludejt xbihat bil-kulur ta’ xogħlijiet ta’
artisti mis-seklu tmintax sal-lum imnebbħa mill-kultura Neolitika ta’ Malta u
Għawdex kif ukoll ritratti tal-imqades tagħna u ta’ fdalijiet li nstabu fihom.
Il-biċċa l-kbira ta’ dawn ir-ritratti tal-wirt Neolitiku huma ta’ Daniel Cilia.
3. Xi tgħid dwar l-għażla
tal-forom metriċi u prosodiċi li tħaddem?
Jien inħaddem l-aktar il-vers ħieles għax inħoss li b’dan il-mod poetiku
nista’ nesprimi aħjar it-temi, l-ideat u s-sentimenti tiegħi. Il- forma,
il-metrika u r-ritmu għalhekk x’aktarx
jiġu u jinbnew waqt li qiegħda nikteb il-poeżija mingħajr ma nippjanahom qabel.
Xi kultant nara l-bżonn ta’, pereżempju,
xi tip ta’ rima interna u esterna jew xi intonazzjoni partikulari u dawn
ukoll bħal jiġu waħedhom. Is-sintassi li nuża hi ġeneralment ċara u xi waqtiet
inħoss il-melodija tal-poeżija waqt li nibda niktibha u għandi għadd ta’
poeżiji li ktibtilhom il-mużika u għalkekk tista’ ssejjħilhom ukoll kanzunetti.
4. Għal min taħseb jappellaw
il-versi tiegħek?
Kelli ħafna feedback pożittiv
speċjalment minn dawk li għandhom għal qalbhom il-jeddijiet umani, l-ambjent
naturali, l-esperjenzi spiritwali u l-perjodu Neolitiku tal-Gżejjer Maltin. U
anki minn dawk li f’sitwazzjonijiet diffiċli, bħal, ngħidu aħna, meta ġarbu
l-mewt ta’ qraba jew ħbieb, sabu wens f’ċerti poeżiji tiegħi li jittrattaw
esperjenzi personali varji. Naħseb li
l-versi tiegħi jistgħu jappellaw lil nies ta’ età, edukazzjoni u kulturi differenti.
5. Temmen li inti bħala poeta
mara tittratta xejriet mill-ħajja tal-bniedem b’sensittività jew minn
perspettiva differenti milli kieku kont poeta raġel? Kif tirreaġixxi għal dan?
Naħseb li l-grad ta’ sensittività tal-persuna ma tiddependix fuq jekk din
hix mara jew raġel. Jidhirli li individwi differenti huma sensittivi għal
ħwejjeġ u ċirkostanzi differenti. Dan jiddependi minn għadd ta’ fatturi,
fosthom l-esperjenzi tal-ħajja li jgħaddu minnhom personalment.
Nemmen li l-esperjenzi li għaddejt minnhom bħala tifla u mara poġġewni
f’pożizzjoni fejn nista’ nittratta xi xejriet mill-ħajja minn perspettiva
femminili u poeta raġel ukoll jista’ jittratta xi xejriet mill-ħajja minn
perspettiva maskili. Għalkemm wieħed ma għandux ikun kategoriku u riġidu
żżejjed, ta’ min isemmi li hemm aspetti bijoloġiċi tal-mara u tar-raġel li jpoġġuna
f’sitwazzjonijiet u f’esperjenzi differenti. Aħna n-nisa u l-irġiel ugwali iżda
m’aħniex l-istess. Fatt ieħor hu li għalkemm il-liġi miktuba f’pajjiżna ssemmi
l-ugwaljanza sesswali, għad hemm ħafna liġijiet soċjali mhux miktuba ta’
sterjotipar sesswali, kondizzjonar u ta’ atteġġament li wkoll ipoġġu r-raġel u
l-mara f’sitwazzjonijiet u f’tiġrib differenti. U ta’ spiss dawn il-fatturi
jissarrfu f’ċerti pożizzjonijiet u
perspettivi differenti.
6. Naf li inti waħda minn dawk li
fhimt bl-importanza li vrusek jiġu tradotti għal ilsna barranin. X’vantaġġi
hemm wara dan?
Jiena nikteb poeżiji oriġinali bil-Malti u bl-Ingliż. It-tnejn huma ilsna
li nħossni komda nikkellem bihom. U meta nikteb poeżija bil-Malti nħoss li
għandi naqlibha għall-Inliż u viċeversa. Għandi poeżiji maqluba minn ħaddieħor
għall-Franċiż, għat-Taljan u għall-Ġermaniż. Il-vantaġġ wara dan hu li taqsam
l-esperjenzi u l-ħsibijiet ma’ aktar nies u minn din il-komunikazzjoni tifhem
iżjed kemm aħna l-bnedmin ta’ ilsna u anki kulturi diversi aħna simili
fl-emozzjonijiet u fix-xewqat tagħna u kemm nistgħu nkunu ta’ wens u ta’
għajnuna għal xulxin.
7.
Hemm min jgħid li huwa apprezzat bħala poeta aktar barra minn Malta milli
f’pajjiżu? X’inhi l-esperjenza tiegħek f’dan ir-rigward?
Diversi drabi ġejt mistiedna f’pajjiżi barra minn Malta biex naqra
l-poeżiji tiegħi f’avvenimenti letterarji u artistiċi u nħossni apprezzata
bħala poeta. F’Malta wkoll inħoss li hawn dawk li japprezzaw il-poeżiji tiegħi.
Jien l-aktar li nixtieq hu li dak li ngħid iqanqal il-moħħ u/jew il-qalb
tal-qarrejja u s-semmiegħa jew ta’ wħud
minnhom u li l-poeżiji tiegħi joffru u jagħtu l-qatra żgħira tagħhom biex nibnu
dinja aħjar.
8. X’jista’ jsir biex il-poeta u l-poeżija jingħataw spinta ’l
quddiem f’pajjiżna?
Naħseb li jista’ jsir ħafna. L-ewwel nett fl-iskejjel l-espressjoni poetika
tal-istudenti tista’ tiġi mħarrġa u żviluppata aktar. Il-linġwaġġ poetiku ħafna
drabi jorbot b’mod ħolistiku l-qalb u l-moħħ u anki jgħin l-istudenti biex
jesprimu u jaqsmu l-ħsibijiet u l-emozzjonijiet tagħhom b’mod sinċier.
Tajjeb li fil-klassi jkompli jsir diskors analitiku u deskrittiv u li jkun
hemm diskussjoni dwar il-poeżiji magħżula fil-kotba tal-iskola. Hu importanti
li fil-klassi niddedikaw ħin biżżejjed ukoll għall-esperjenza nfisha tal-kitba
poetika u tar-reċitar tal-poeżiji, anki ta’ wħud magħżula mill-għalliema u
mill-istudenti. Naħseb li fil-fond tiegħu kull individwu hu artistiku u li dawn
l-eżerċizzji fil-klassi jagħtu lill-istudenti sens ta’ parteċipazzjoni u anki
sens ta’ gost u apprezzament estetiku u jservu għall-iżvilupp mentali,
emozzjonali u għal aktar komunikazzjoni. Jafu jġibu djalogu profond u
interattiv fil-klassi li jħalli effett pożittiv ukoll wara fil-lezzjonijiet ta’
suġġetti oħrajn.
Naħseb li jservi ta’ għajnuna wkoll jekk fuq it-TV u fuq ir-radju jkun hemm
aktar programmi letterarji u ta’ varjetà li jagħtu spazju lill-poeti u l-kitba
poetika, jekk aktar poeżiji ta’ stili differenti jidhru fil-ġurnali u jinqraw
f’serati live fil-bliet u l-irħula
tagħna u aktar poeti jiġu mistidnin biex jieħdu posthom mal-kantanti u
l-mużiċisti. Il-poeżija tista’ tistimula l-ħsibijiet u s-sentimenti mhux
biss ta’ dawk il-ftit li jmorru xi serata letterarja u li jaqraw il-kotba
tal-poeżiji, iżda tal-poplu inġenerali. Bħala soċjetà jixraq napprezzaw aktar
il-valuri estetiiċi kif ukoll il-benefiċċji prattiċi tal-poeżija.
9. U l-poeta mara fiex tinsab?
Meta wieħed iħares lejn il-kitba tal-ewwel snin tas-seklu għoxrin isib biss
poeti rġiel li kienu jippubblikaw antoloġiji bil-Malti. Imbagħad,
fil-ħamsinijiet, naraw il-poetessa Mary Meylaq titfaċċa fost bosta poeti rġiel
u jirnexxilha toħroġ għadd ta’ kotba ta’ poeżija fost xogħlijiet oħra ta’
kitba! Aktar tard, fis-sittinijiet u s-sebgħinijiet, bdew jagħmlu isem
il-poetessi nisa Doreen Micallef, Lillian Sciberras u Rena Balzan, u
fid-disgħinijiet, Maria Grech Ganado. Illum insibu aktar poetessi li wkoll jippubblikaw
bil-Malti poeżiji ta’ valur letterarju.
Biex ikollna poeti nisa kontemporanji daqs kemm hawn poeti rġiel irridu
nħeġġu aktar lin-nisa biex jiktbu, u nippromovu l-kitbiet li hawn tal-poetessi
Maltin. U aktar minn hekk, fl-iskejjel, meta l-istudenti jkunu qegħdin irawmu u
jiżviluppaw it-talenti u l-aspirazzjonijiet tagħhom, ngħallmuhom il-kitba
kreattiva. Fuq kollox fl-iskejjel nesponuhom mhux biss għall-poeti rġiel iżda
wkoll għall-poeti nisa. B’hekk l-istudenti jassoċjaw il-kitba poetika anki mal-mara
u dan jgħin il-bniet psikoloġikament u jinkuraġġihom biex jitħajru jiktbu
huma. Dan jgħin lis-subien ukoll biex
ikunu aktar reċettivi għall-leħen u l-perspettiv femminili mhux biss
fil-letteratura iżda wkoll fil-ħajja ta’ kuljum.
Għas-sillabu biex jinkiseb iċ-Ċertifikat għall-Edukazzjoni Sekondarja (Ċes)
tal-Malti tal-2012 u tal-2013, fis-sezzjoni tal-letteratura nsibu 39 test ta’
poeżija u proza magħżula mill-antoloġija Qawsalla.
Dawn id-39 test huma kollha miktubin minn irġiel. Jiddispjaċini ngħid li ma
nsibu l-ebda vuċi femminili. Għas- sillabu biex jinkiseb l-istess ċertifikat
fis-sena 2014 insibu l-ktieb ġdid Bejn
Ħaltejn. Fis-sezzjoni tal-poeżija dan il-ktieb jinkludi 14-il poeta. Tnejn
minnhom huma poeti nisa. Il-poeżiji taż-żewġ nisa huma qsar u bejniethom
jokkupaw 2 paġni. Bejn Ħaltejn għandu 26-il paġna ddedikati
għall-poeżiji għax xi wħud mill-poeżiji magħżula tal-irġiel huma twal. Għalhekk
2 paġni biss minn 26 paġna poetika huma ddedikati lill-leħen femminili. Aħjar
minn xejn ... Imma taħseb li dan hu biżżejjed?
10. Waħda mit-temi favuriti tiegħek hija r-rabta
tal-bniedem ma’ elementi jew
entitajiet u spazji li jmorru lil hinn minn dak li hu tad-dinja. Xi
tgħid dwar
dan?
X’hinu tad-dinja? Naħseb li kemm l-esperjenzi
fiżiċi kif ukoll dawk mentali u spiritwali jistgħu jissejħu tad-dinja ġaladarba
nħossuhom f’did-dinja. Il-bnedmin, it-tkasbir tad-drittijiet tagħhom, l-ambjent
naturali tal-ħxejjex, il-bhejjem, il-blat, il-baħar ... dawn naħseb li huma
tad-dinja u fil-poeżiji tiegħi ta’ spiss nitkellem dwarhom. Biex wieħed ikun
realistiku u jżomm perspettiva bbilanċjata jidhirli li ma għandux jinjora
l-kuntess tagħna l-bnedmin ġewwa d-dinja li tinsab fl-univers immens u
misterjuż. Dan hu l-veru kuntest li aħna ngħixu fih kemm imqajmin u kemm reqdin
u tajjeb li nikkonsidrawh u nfakkruh meta nirriflettu u nispekulaw dwar
l-eżistenza tagħna. U għalhekk jien nitkellem ħafna anki fuq il-kwiekeb,
is-sema u l-kożmos mil-lenti umana. Għandi bosta poeżiji li fihom insemmi
esperjenżi spiritwali u reliġjużi ġewwa din id-dinja u anki l-ħajja jew it-tama
u l-ħjiel ta’ ħajja wara l-mewt. Dawn lt-tipi ta’ esperjenzi umani jinfluwenzaw
l-aġir tagħna u l-istil ta’ ħajja li ngħixu f’din id-dinja.
11. Inti fost dawk il-poeti moderni li għażlu
jiktbu versi mirqumin u neqsin minn
lingwaġġ oxxen,
sensazzjonalist u li jdarras bla ebda skop ulterjuri. Xi tgħid
dwar din l-għażla tiegħek?
Jidhirli li l-lingwaġġ li nuża jien mingħajr kliem oxxen u mingħajr
frażijiet sensazzjonalisti u li jdarrsu hu lingwaġġ addattat għat-temi u
l-istil tal-poeżiji li nikteb jien.
Naħseb li dawk li jiktbu versi li jinkludu lingwaġġ oxxen,
sensazzjonalist u li jdarras ikollhom l-għan jew l-għanijiet tagħhom.
12. X’tagħmel
Marlene Saliba meta ma tkunx okkupata bil-poeżija u l-kitba?
Proġetti għall-ġejjieni?
Sa ftit ilu kont ngħallem il-letteratura u l-lingwa Ingliża. Issa ħadt
il-pensjoni u għandi aktar ħin għall-kitba u għal affarijiet oħra. Tinteressani
ħafna s-saħħa ħolistika u fejn nista’ ngħin volontarjament f’din il-linja.
Bħala delizzji nieħu pjaċir immur xi passiġġata mal-ħbieb jew noqgħod waħdi
għall-kwiet ħdejn il-baħar jew fil-kampanja. Inħobb insajjar xi ikla tajba u
nisma’ stili diversi ta’ mużika u ndoqq xi ftit il-kitarra.
Proġett għal din is-sena hu l-pubblikazzjoni tal-antoloġija Nimirħu maż-Żmien, il-verżjoni bil-Malti
tal-ktieb tal-poeżiji tiegħi Time-Faring.
Il-verżjoni bil-Malti ktibtha jien ukoll
u xi wħud minn dawn il-poeżiji jinsabu f’antoloġiji Maltin. Aktar tard din is-sena għandi mnejn nilqa’
stedina biex immur l-Ingilterra ħalli nippromwovi l-ktieb Xbihat tal-Antenati / Ancestral Visions.
(April 2013)
No comments:
Post a Comment