Intervista mal-kittieb u traduttur Godwin Ellul

     Godwin Ellul twieled l-Imtarfa fl-1959. Studja l-Amministrazzjoni Pubblika, in-Negozju u l-Industrija fl-Universitajiet ta’ Malta, ta’ Warwick u ta’ Bradford. Huwa għalliem. Kien viċi-president tal-Għaqda Poeti Maltin u editur ta’ VERSI. Jikteb poeżiji (li xi wħud huma miġburin f’Ilħna ta’ Qalb Imnikkta (2008) u huwa traduttur ta’ xogħlijiet letterarji mill-Malti għall-Ingliż, u minn ilsna barranin għall-Malti.

      1.     Xi tgħid dwar l-importanza tat-traduzzjoni u tal-għarfien t’ilsna differenti llum, anki f’kuntest ta’ Malta fl-Ewropa? Xi rwol għandhom l-ilsien Malti u anki l-letteratura Maltija f’rabta ma’ dan kollu?

It-traduzzjoni hija mezz importanti kif letteraturi jistgħu jitkellmu ma’ xulxin u kif qarrejja differenti jistgħu jgawdu mil-letteraturi internazzjonali nkluża dik Maltija. Mingħajr it-traduzzjoni ħafna letteratura tista’ tibqa’ moħbija u ma titgawdiex minn popli differenti. Aħna hawn Malta anke jekk gżira nazzjon ċkejken għandna l-ilsien tagħna u anke jekk dan illum qed ikun studjat saħansitra mill-barranin għadu mhux magħruf minn bosta u għalhekk it-traduzzjoni tiftaħ tieqa biex il-letteratura sabiħa tagħna tkun apprezzata mill-barranin, ukoll f’lingwi li huma aktar mifruxin madwar id-dinja, bħall-Ingliż. Il-Gvern illum ukoll irrikonoxxa dan il-fenominu meta warrab fondi għal dan l-iskop. Dan pereżempju kien il-ħsieb tiegħi meta qlibt għall-Ingliż l-istejjer qosra ta’ Sir Temi Zammit (The Collected Short Stories of Sir Temi Zammit), Is-Salib tal-Fidda (The Silver Crucifix) ta’ Patri Wistin Born u Selina (Selina) rumanz ta’ J.J. Camilleri.

Madanakollu dan huwa proċess wieħed għax ovvjament hemm letteratura barranija ta’ livell mondjali li mhix preżenti fil-letteratura tagħna. Kellna awturi Maltin ukoll li kitbu f’ lingwi oħrajn, bħal per eżempju t-Taljan u l-Ingliż, u li x-xogħol tagħhom kien jistħoqqlu jkun f’ilsienna wkoll, bħal per eżempju, l-awtobijografija ta’ Sir Arturo Mercieca (Il-Mixja ta’ Ħajti). Storja b’dettalji storiċi uniċi li jkomplu jżidu t-tagħrif tagħna fuq dak kollu li Malta u niesha għaddew minnu dawk iż-żminijiet.

Kif jidher, dan kollu jieħu dimensjoni importanti fi ħdan Malta Ewropea fejn il-Ġnus saru nazzjon wieħed filwaqt li kull wieħed baqa’ jżomm l-identità partikolari tiegħu. Għaldaqstant l-għarfien ta’ ilsna differenti biex ikun jista’ jsir dan ix-xogħol huwa importanti wkoll. Iżda tajjeb li wieħed jgħid li biex issir it-traduzzjoni dak li jkun mhux biss irid ikun jaf il-lingwa imma mkisser f’dik il-lingwa li jkun qed jittrasporta lejha u dan minħabba l-użu ta’ kliem kif użat minn nies tal-post, kif ukoll l-idjomi. L-użu tad-dizzjunarji għandu rwol importanti wkoll. Hawn ma nistax ma nsemmix ix-xogħol kolossali tal-Profs. Gużè Aquilina. Frankament ma nafx x’konna nagħmlu mingħajr ix-xogħol ta’ Erin Serracino-Inglott u Gużè Aquilna.

    2.     Kif tirrikonċilja l-attività tiegħek ta’ għalliem ma’ dik ta’ traduttur u poeta  u/jew liema jistgħu jkunu l-punti ta’ kuntatt bejn il-qasam tat-tagħlim u dak tat-traduzzjoni u tal-poeżija?

Nibda biex ngħid li l-letteratura hija dimensjoni li tħaddan varjetà immensa tal-ħajja. Il-letteratura mhux biss tedukak imma wkoll timmaturak. Dak kollu li int titgħallem mill-qari tal-letteratura huwa dejjem utli biex tapplikah fil-ħajja ta’ kuljum. Din hija r-relazzjoni li nara - illi mela l-letteratura tagħmlek bniedem aħjar u allura għalliem aħjar.

Irrid ngħid ukoll li t-traduzzjoni, bħall-poeżija, tagħtini wkoll ċertu serħan u ferħ. Imma dik fuq bażi personali aktar milli professjonali.

    3.     Inti għamilt snin twal attiv fi ħdan il-Għaqda Poeti Maltin (anki bħala viċi-president), kont editur tar-rivista VERSI u ktibt ukoll poeżiji bil-Malti u anki bl-Ingliż. Liema huwa l-qasam li jagħtik l-akbar sodisfazzjon minn dawn kollha?

Il-kitba tal-poeżija għalija hija attività importanti. Bħala volum ta’ poeżiji jien forsi b’xorti ħażina ma tantx nikteb poeżiji, mhux għax ma jiġunix versi f’moħħi jew fil-ħsus ta’ qalbi, imma nħossni tqil biex naqbad il-pinna u nniżżel ħsibijiet. Għalhekk b’xorti ħażina, ħafna poeżiji mietu fuq xufftejja. Madanakollu, meta vers jew versi jew ħsibijiet nibqa’ niftakarhom, mela dak huwa mument li ma nistax naħarbu u rrid jew ma rridx ikolli nikteb dawk il-versi. Ħafna drabi mbagħad inħossni kuntent illi ktibthom imma mhux neċessarjamanet li nerġa’ nirrikori għalihom. Iżda dawn il-mumenti uniċi bil-mod il-mod jinġemgħu f’għadd ta’ poeżiji li jista’ jkun ’il quddiem ikunu ppubblikati.

Iż-żmien li jien għamilt kemm bħala viċi-president tal-Għaqda Poeti Malti u anke editur tar-rivista VERSI kien żmien sabiħ u ta’ sfida. Dak ta’ editur huwa xogħol partikolari u interessanti fejn inti tiftaħ tieqa għal ħafna xogħlijiet ta’ awturi differenti biex dawn jitgawdew mill-qarrejja.

    4.     Naf li inti ttraduċejt għall-Malti xogħlijiet letterarji minn ilsna barranin, u qlibt għall-Ingliż xogħlijiet letterarji miktubin oriġinalment bil-Malti. Liema kienu dawn ix-xogħlijiet? Liema kienet dik ix-xintilla li kkonvinċietek tagħżel qabel xejn lilhom u mhux lil xogħlijiet oħrajn, u mbagħad taħdem fuqhom?

Fost ix-xogħlijiet tiegħi wieħed isib Kjaroskur, Is-Salib tal-Fidda, L-istejjer ta’ Sir Temi Zammit, Leli ta’ Ħaż-Żgħir, Selina u Il-Mixja ta’ Ħajti. Kif diġà għidt, it-traduttur irid ikollu xi ħaġa xi jgħid. Ma naħsibx li jeżistu tradutturi li jidħlu għal xi xogħol għax m’ għandhomx xi ħaġa aħjar x’jagħmlu. Kif wieħed jista’ japprezza mill-kotba li semmejt hawn fuq, dawn il-pubblikazzjonijiet huma kollha xogħlijiet klassiċi ta’ awturi magħrufin u li huma importanti fil-letteratura tagħna. L-iskop kien fil-fatt proprju dak li aħna għandna letteratura sabiħa u interessanti u rridu naqsmuha ma’ ħaddieħor biex tkun apprezzata mill-barranin ukoll. Bħal ma aħna naqraw awturi barranin fi lsien li nafu. Min-naħa l-oħra hemm pubblikazzjonijiet li huma miktubin minn awturi Maltin kif diġà semmejt li huma importanti għalina l-Maltin li dak ix-xogħol ikun rrappreżentat fil-letteratura tagħna fi lsienna għax jifforma parti mill-istorja tagħna.

    5.     It-traduttur veru hu dak li mhux biss jittraduċi mill-ilsien oriġinali għal ieħor, imma anki dak li jagħmel ir-riċerka neċessarja dwar ix-xogħol li jkun se jaħdem fuqu qabel ma jibda t-traduzzjoni. Kemm taqbel ma’ dan?

Iva, jien naħseb li huwa importanti tkun taf fuq ix-xogħol li wieħed jidħol għalih. Ħafna drabi x-xogħol minnu nnifsu jqabbdek kurżità u jġiegħlek tfittex u tkun taf aktar fuq is-suġġett, l-awtur, l-epoka u l-bqija. It-traduttur mhux magna,  huwa bniedem li jrid jagħti l-letteratura l-ewwel post u li fl-aħħar it-traduzzjoni minnha nfisha tkun xogħol letterarju indipendenti li wieħed jieħu gost jaqra. It-traduzzjoni jrid ikollha ruħ. Jien ma nemminx fi traduzzjoni  mekkanika. Importanti li qalb it-traduttur tkun f’dak ix-xogħol li jkun qed jagħmel. Kemm ix-xogħol kif ukoll it-traduzzjoni iridu jkunu ta’ valur u li int tkun sodisfatt bihom.

    6.     Dwar il-poeżjija tiegħek: inti tippreferi fuq kollox is-sempliċità fuq livell ta’ lessiku u xbieha, jew int favur il-poeżija ermetika li tinftiehem mill-ftit? Għaliex dan?

Jien nemmen f’poeżija universali. Il-kliem li nuża huwa apposta sempliċi  u nemmen li aktar ma jkun sempliċi fuq temi ċkejknin li kulħadd jista’ jarahom u jmisshom aktar aħjar. Il-gwaj huwa li dawn l-affarijiet il-ħin kollu jdawruna u aħna tant aħna aljenati li ma nagħtux kashom. Mela l-poeżija tiegħi tfittex li tikxef dawn it-teżori moħbijin imma li fil-fatt huma fil-qabda ta’ kulħadd. Dan l-aħħar bl-elezzjoni tal-Papa l-ġdida Franġisku reġgħet telgħet fil-wiċċ il-filosofija Franġiskana. X’għamel lil San Franġisk kbir? Is-sempliċità, ix-xejn. Dak li kien jara Franġisku u dak li għadna naraw illum għadu jarah kulħadd però mhux kulħadd jidħol fil-qalb tal-misteru tas-sempliċità. Is-soluzzjoni tinsab f’idejna u ma nafux.

Jien naħseb li l-poeżija li ma tiftihemx mhix poeżija. Il-poeżija qiegħda hemm biex tiftiehem anke jekk tinbet mill-qigħan kkumplikati tal-qalb, tar-ruħ u tal-moħħ. Poeżija li ma tiftihemx ma tistax tillumina, ma timlikx. Jista’ jkun li ġġiegħlek tistaqsi ħafna mistoqsijiet imma hekk ukoll is-sempliċità u l-universalità tal-poeżija.

    7.     X’jagħmel Godwin Ellul waqt il-ħin liberu tiegħu meta ma jkunx qed jikteb? Kif tiddeskrivi lilek innifsek bħala bniedem?

Jien pjuttost bniedem li ma nfittixx il-folla. Inħobb immur passiġġata fil-ftit kampanja li fadlilna, l-aktar ħdejn il-baħar. Il-baħar isaħħarni. Il-kulur kaħlani tiegħu, il-qilla u s-saħħa tiegħu jħalluni niskanta lejh. Inkun naf li m’inix qiegħed id-dar meta nkun ħdejn il-baħar. Il-qari ovvjament huwa passatemp ieħor tiegħi li jirrillassani.

 

8. Xi proġetti għall-ġejjieni?

Bħalissa qed naħdem fuq ir-rumanz Piccolo Mondo Antico ta’ A. Fogazzaro. Rumanz mill-isbaħ, maħdum b’reqqa kbira u bi storja intensa b’ħafna stejjer ta’ mħabba, storja, politika, u għira li jitwaħħdu f’xulxin sabiex iżommu l-istorja tal-qarrej ħajja. Il-ktieb mistenni li joħroġ jew lejn l-aħħar ta’ din is-sena jew il-bidu tas-sena d-dieħla.

(Mejju 2013)