Intervista mal-kittieb u poeta Għawdxi, Ġanninu Cremona

Ġanninu Cremona twieled fir-Rabat Għawdex fl-1926. Għallem f’diversi skejjel primarji ta’ Malta u Għawdex u kien ukoll surmast tal-Malti u tal-Istorja fil-Liċeo tar-Rabat Għawdex. Ħadem għal bosta snin fl-Oratorju Dun Bosco, fl-Azzjoni Kattolika, u anki fi ħdan is-Soċjetà Leone. Kiteb numru mdaqqas ta’ xogħlijiet għall-palk li bosta minnhom dehru fit-Teatru Aurora, fl-Oratorju Don Bosco u fl-Azzjoni Kattolika. Hu wkoll kittieb ta’ poeżiji u awtur tal-ġabriet  poetiċi Warda Sbejħa tar-Rebbiegħa (1998) u Weraq tar-Rand (2006). Illum hu membru onorarju tal-Għaqda Poeti Maltin.

1.               Meta u fejn twelidt? X’tifkiriet għandek tal-jiem bikrija ta’ ħajtek?

Jiena twelidt fit-28 ta’ Diċembru 1926, fir-Rabat Għawdex. Fil-jiem bikrin ta’ ħajti niftakar fis-snin tat-Tieni Gwerra Dinjija 1939-1945. Għalkemm Għawdex ma kienx milqut bħal Malta mill-bombi, kien milqut ukoll mill-ġuh u mill-biża’. Eluf ta’ refuġjati Maltin ġew Għawdex u l-Għawdxin laqgħuhom ġo djarhom. Dak iż-żmien kont immur l-iskola sekondarja u nofs l-għalliema u nofs it-tfal fil-klassijiet kienu Maltin.

Tifkiriet sbieħ għandi wkoll, speċjalment bħala tifel tal-Oratorju Dun Bosco. Kont dilettant tal-palk bħala attur u ktibt bosta xogħlijiet għall-palk. Kont ukoll player tal-futbol mat-tim tal-Oratorju. Barra minn hekk kelli u għad għandi d-delizzju tas-sajd u tal-kaċċa.

2.   Illum inti irtirat. F’liema postijiet ħdimt fl-imgħoddi u liema xogħol kien l-aktar għal qalbek?

Fl-1948 dħalt għal sena f’St. Michael’s Training College u bdejt ngħallem bħala għalliem fl-iskola primarja tal-Ħamrun. Wara ħames snin għamilt transfer għal Għawdex. Għallimt fl-iskejjel tan-Nadur, Ta’ Sannat u tar-Rabat u għamilt l-aħħar seba’ snin fl-iskola sekondarja tas-subien ngħallem il-Malti u l-istorja. It-tagħlim kien dejjem għal qalbi imma żgur li l-aħħar seba’ snin li kont ngħallem il-Malti u l-istorja ta’ Malta u tal-Ewropa kienu l-aktar impenjattivi u li tawni l-aktar sodisfazzjon.

3       X’jagħmel Ganninu Cremona illum fil-ħin ħieles tiegħu, apparti l-kitba?

Illum fl-età avvanzata tiegħi ma tantx nista’ nagħmel xogħol. Minn barra li ngħaddi ħafna ħin fil-qari, qiegħed ukoll nikteb sensiela ta’ radio-plays qosra biex jixxandru fuq ir-radju tal-komunità, li kull parroċċa f’Għawdex għandha wieħed. Jiena ilni għal bosta snin, wara li rtirajt mix-xogħol, membru u viċi-president tad-Direttorju tal-Azzjoni Kattolika. Sa ftit snin ilu kont nieħu ħsieb l-attivitajiet tal-palk billi nikteb u nipproduċi drammi u plays rikreattivi u kulturali. Jiena nieħu ħsieb il-kċina tad-dar tiegħi billi nixtri dak kollu li jkun hemm bżonn u nsajjar.

4. Għalik il-kitba tal-poeżija ssir biss f’waqtiet ta’ kriżi u ta’ wġiegħ? Liema huma l-waqtiet li fihom tikteb l-aktar il-poeżija?

Le. Il-poeżia tiegħi ma niktibhiex f’waqtiet ta’ kriżi u ta’ wġiegħ. Jekk fit-tieni ktieb tiegħi għandi xi poeżiji li ktibt f’mumenti ta’ wġiegħ, bħall-mewt ta’ xi membru tal-familja, dan għamiltu bħala sinjal ta’ rispett u mħabba.

Il-poeżija tiegħi hija poeżija tal-burdati. Imma nistqarr li l-ewwel ispirazzjoni li ġagħlitni nikteb u nkompli fit-triq tal-għana, kienet il-Madonna. Il-parroċċa tiegħi, il-Katidral ta’ Għawdex, hija ddedikata lil Santa Marija u kien fl-entużjażmu li  ħassejt fil-festa tagħha fil-15 t’Awwissu tal-1947 li jiena ppubblikajt l-ewwel poeżija tiegħi. Minn dakinhar sal-lum ktibt madwar 50  poeżija b’tifħir lill-Madonna. Waqtiet oħra li l-aktar nebbħuni biex nikteb il-poeżija huma l-ġmiel tan-natura u s-skiet. Jiena ngħix f’nostalġija kontinwa għall-ħajja oriġinali ta’ tfuliti. M’inix kontra l-progress, imma jinkwetani ħafna meta dak li ħolqot in-natura jiġi mbiċċer u sfigurat minn id il-bniedem. Ħares lejn ix-Xlendi ta’ dari u x-Xlendi tal-lum. Isem biss għad fadallu.

5.         Għaliex tikteb il-poeżija? Temmen li tista’ tbiddel xi ħaġa fid-dinja tal-lum?

Id-Dinja tal-lum hija dinja ardita. Ma naħsibx li l-poeżija tista’ tbiddel xi ħaġa, imma tista’ tibqa’ tfakkarna f’dawk il-valuri sbieħ li tant kienu jgħożżu missirijietna u llum intilfu.

6.         X’qed isir u x’jista’ jsir biex leħen il-poeti Għawdxin jissemma iktar?

Il-leħen tal-Għawdxin minn dejjem kien u għadu leħen dgħajjef. Dgħajjef mhux fis-sens ta’ kwalità jew livell ta’ kitba, għaliex il-poeżija ta’ Ġorġ Pisani, ta’ Mary Meylak u oħrajn tal-lum m'huma xejn anqas minn ta’ poeti Maltin. Ir-raġuni hi li Għawdex hu żghir u l-poeżija tal-poeti tagħna aktarx li tibqa’ ddur biss mall-gżira tagħna. F’Għawdex m’għandniex dawk l-opportunitajiet ta’ pubbliċità u mezzi ta’ xandir li hemm f’Malta. L-Għaqda Poeti Maltin qed tgħin ħafna biex il-poezija tagħna jkollha aktar pubbliċità.

7.         Temmen li hemm rabta qawwija bejn il-ħajja tal-poeta u l-kontenut tal-versi tiegħu?

Jien hekk għandi naħseb.  Jekk nevalwa l-versi ta’ Ġorġ Pisani u ta’ Mary Meylak, m’għandix dubju li hemm rabta qawwija bejn il-ħajja tagħhom u l-versi li kitbu. Dan nista’ ngħidu wkoll, skont il-biografija tagħhom, għal Rużar Briffa, u Dun Karm Psaila. Jiena, fid-daħla tal-ktieb tiegħi ‘Weraq tar-Rand’ dan li ktibt, li l-poeżija tiegħi hija ritratt tiegħi, espressjoni tal-ħajja bl-emozzjonijiet, twemmin u karattru tiegħi.

8.            Kemm huma importanti Għawdex fil-poeżija tiegħek? Għall-artist u poeta tħoss li dan hu spazju li jillimita lil dak li jkun jew le?

Għawdex dejjem kien u għadu l-gżira li tispirani għall-poeżija. Din se ddum hekk sakemm xi ħadd ifettillu jgħaqqad b’xi mod lil Għawdex ma’ Malta. Imbagħad isem biss jibqagħlu. Fil-poeżija tiegħi lil Għawdex ktibt dan ;

‘Tbiddilx qoxortok biex tingħad b’modern

Jew ilsien ġensek biex jinħass sabih

Ibqa’ dak Għawdex ta’ dari kif kont,

gżira magħrufa għas-sliem u l-mistrieħ’.

L-ispazju żgħir ta’ Għawdex mhux biss ma jillimitax lill-artist jew lill-poeta, imma jixgħel l-immaġinazzjoni tagħhom. Għawdex huwa kartolina li b’daqqa t’għajn tara s-sbuħija kollha tiegħu. Ħafna poeti u artisti ħarsu lejn Għawdex bħala l-gżira ideali biex jesprimu l-immaġinazzjoni tagħhom. Anke l-istorja ta’ Għawdex minn żmien il-ħaġar sal-ġurnata tal-lum kienet l-ispirazzjoni għall-poeti u l-artisti. Ġorġ Pisani kiteb dwar il-Ġgantija ta’ Għawdex, u jien ktibt il-Ballata tal-Assedju ta’ Għawdex 1551. Din il-ballata hi l-isbaħ biċċa xogħol letterarja tiegħi. Jiena tajt stampa ċara ta’ dik il-ġrajja storika u doloruża li Għawdex sofra taht il-qilla tan-nofs qamar. Tajt stampa ċara tac-Cittadella fejn seħħet il-ġrajja. Illum ic-Cittadella hija attrazzjoni ewlenija li joffri Għawdex lil kull min iżuru. Hi monument dejjiemi li jolqot l-immaġinazzjoni tal-istoriċi, tal-poeti, tal-artisti u tal-arkeologi ta’ kull nazzjon.

10.       Xi rwol għandhom fit-tixrid tal-poeżija l-Għaqdiet u l-mezzi tax-xandir? Qed jaqdu dmirhom sewwa?

L-għaqdiet u l-mezzi tax-xandir għandhom rwol importanti ħafna. L-Għaqda Poeti Maltin qed tagħmel kull ma tista’ biex tkabbar l-interess fil-poeżija f’Malta u Għawdex. Din il-ħidma qed tkun suċċess mhux biss għall-poeti biex aktar jitħajru jiktbu, imma anki għal dawk li jħobbu jaqraw jew jisimgħu l-poeżiji. Dan jidher mill-attendenza li jkun hemm għal kull attività. Imma ma nistax ngħid li l-mezzi tax-xandir qed jaqdu dmirhom sewwa. Sew ix-xandir u sew il-gazzetti jagħtu ħafna spazju u ħafna importanza lill-programmi ta’ divertiment, imma ftit jew xejn lill-poeżija u l-letteratura. Il-qawl Malti jgħid li ‘L-għajta nofs il-biegħ’ u għalhekk tajjeb li jsir studju kif il-poeżija jista’ jkollha aktar leħen fil-mass-media.