Nhar il-Ħadd, 5 ta’ Jannar tal-2012, fl-età ta’ 85 sena, miet il-kittieb
Carlo Fruttero, f’Castiglion della Pescaia, fin-naħa t’isfel tat-Toscana. Kien
ibati minn problemi tal-qalb. Huwa twieled f’Turin fid-19 ta’ Settembru tal-1926.
Fl-1947 tela’ jaħdem fi Franza fejn ħadem bħala traduttur għall-pubblikatur
Giulio Einaudi. Kien Fruttero li
kkoreġa l-ewwel edizzjoni tad-Djarju ta’ Anna Frank għad-dar
tal-pubblikazzjoni Einaudi. Xi snin wara beda jaħdem mal-kittieb Franco
Lucentini. Dawn it-tnejn saru jafu lil xulxin fl-1952 f’Pariġi u minn dik
is-sena ’l quddiem ipproduċew għadd kbir ta’ xogħlijiet letterarji (l-aktar
rumanzi tal-ġeneru detective), kitbiet ta’ natura ġurnalistika u anki
traduzzjonijiet. Lucentini neħħa ħajtu b’idejh fl-2002 ta’ 82 sena, wara żmien
twil marid b’tumur fil-pulmun. Fruttero
kien iddeskriva ġest estrem bħal dan bħala wieħed ta’ personalità indipendenti
ħafna, imma anki frott tas-solitudni. Ħames snin wara, fl-2007, kienet mietet
martu. Kontra s-suwiċidju Fruttero kien
ikkumenta li mhux xieraq ladarba huwa mdawwar minn persuni li jieħdu
ħsiebu u jixtiqulu l-ġid (u hawn kien qed jirreferi għaż-żewġt ibniet tiegħu Carlotta
u Federica, u anki għat-tliet neputijiet).
Fost ir-rumanzi l-iktar magħrufa
nsibu La donna della domenica (1972), li kien l-ewwel rumanz
tal-ġeneru ”detective” fl-Italja li ma ħariġx f’għamla ta’ faxxikli imma
f’forma ta’ volum illegat. Dak tiegħu kien ”giallo” differenti minn dak li kien
jikteb Leonardo Sciascia, anki għax dan tal-aħħar kien jinkludi kontenut
ideoloġiku qawwi. Titlu ieħor huwa La
prevalenza del cretino, li kiteb ma’ Fruttero. Aktar tard La
donna della domenica kien inħadem film minn Luca Comencini, b’atturi famużi
bħal Marcello Mastroianni u Jacqueline Bisset.
Il-film, bħar-rumanz, offra stampa ċara tal-Italja tal-aħħar parti
tas-snin ’60, qabel l-avvenimenti li qalbu ta’ taħt fuq il-peniżola Taljana,
snin magħrufa bħala “gli anni di piombo”. Kien ukoll rumanz li antiċipa l-klima tas-snin Tmenin, mela
f’ċertu sens profetiku.
Kien hemm minn ikkumenta li Carlo Fruttero kien
intellettwali kbir u li ddeskriva l-elementi pożittivi u negattivi tat-Taljani
b’mod ironiku. Oħrajn iddeskrivewh bħala dak li għaqqad flimkien
ir-raffinatezza intellettwali mal-kapaċità li jiltaqa’ mal-pubbliku, u anki
bħala l-fantaxjentista li għolla l-letteratura pop. Oħrajn dwaru qalu li kien
artiġġjan u artist tal-pinna, osservatur tar-realtà u arkitett kbir ta’
stejjer. Huwa għolla għal-livell xieraq il-ġeneru tal-“giallo” Taljan, u dan fi
żmien meta ġeneru letterarju bħal dan kien għadu ma ngħatax spinta mill-kritika
ta’ studjuż u kittieb kbir bħal Umberto Eco, anki għax kien meqjus bħala ġeneru
vulgari, prodott ta’ min hu indifferenti rigward l-ambjent politiku
kontemporanju, sempliċi passatemp, jew mezz sempliċi kif tagħmel il-flus.
Fruttero kien fetaħ il-bibien għal ġeneru letterarju
ieħor fl-Italja, dak tal-fantaxjenza. Kien ukoll direttur, flimkien ma’
Lucentini, tal-kullana “Urania” fi ħdan il-Mondadori li damet mill-1961
sal-1986. L-attenzjoni
għall-fantaxjenza, imma anki t-traduzzjoni ta’ kittieba bħal Becket, Salinger u
Fejtö, juru r-rabta bejn il-professjonalità, il-passjoni u l-modestja ta’
Fruttero bħala bniedem u anki bħala kittieb.
Wara l-mewt ta’ sieħbu Lucentini, Fruttero reġa’ lura għall-kitba imma
b’ċerta diffikultà, u dan jixhdu l-volum awtobijografiku, Mutandine di
chiffon (2010). Ftit snin qabel, fl-2006, ħareġ ir-rumanz Donne
informate sui fatti, li jibqa’ marbut ma’ fatti partikulari li seħħew
waqt il-Premju Campiello – premju letterarju tan-narrattiva Taljana –
tal-istess sena. Kien ġie mwarrab mill-ġurija (ġie l-aħħar fost il-ħames
finalisti) għax ironkament meqjus bħala xogħol wisq kolt għall-pubbliku. Minkejja
dan, fis-sena 2010 ingħata l-Premju Campiello għall-karriera.
Xogħlijiet
oħra tiegħu kienu Visibilità zero. Le disavventure dell’on. Slucca
(1999), Ti trovo un po’ pallida (2007), u La creazione.
Sotto l’alto patrocinio dell’Onnipotente (2008). Mid-dar tiegħu
f’Roccamare (Castiglion della Pescaia) kien isegwi l-aħbarijiet, l-aktar dawk
kurjużi. Kien jaqra l-klassiċi (fosthom il-letteratura Franċiża fl-oriġinal),
imma anki Manzoni (dwar il-kapolavur tiegħu kiteb hekk: “Wara I promessi
sposi x’iktar jista’ jinkiteb dwar ruħ il-bniedem?”) u Leopardi, u kien
isegwi serje televiżivi polizjeski bħal Ris u Il commissario Florent.
Ta’ min jgħid li f’dawn
l-aħħar 40 sena il-ġeneru letterarju tal-“giallo” Taljan ingħata bosta
rikonoxximenti u għadda l-eżami diffiċli tassew tal-kritiċi letterarji. Ra
jitwieldu bosta awturi ġodda bħal Carlo Lucarelli, Marcello Fois, Eraldo
Baldini, Massimo Carlotto, Danila Comastri Montanari, u Sandrone Dazieri. Ġeneru bħal dan assista
wkoll għas-suċċess tal-kittieb Sqalli, Andrea Camilleri, li bosta mir-rumanzi
tiegħu laħqu l-quċċata tal-klassifiki tal-kotba l-aktar mibjugħa. Forsi element
ewlieni għaliex ġeneru bħal dan kellu u għad għandu s-suċċessi tiegħu huwa
l-fatt li kixef l-irkejjen l-aktar mdallma u moħbijin ta’ provinċja misterjuża
u ta’ bliet kbar li għaddew u għadhom għaddejjin minn bidliet soċjali varji;
f’ċertu sens huwa wkoll mera tar-realtà u tal-kuntradizzjonijiet tagħha.
(Tagħrif miġbur minn Patrick
Sammut)
No comments:
Post a Comment