Il-kittieb, ġurnalist u poeta Mario Azzopardi jerġa’ lura għax-xena letterarja, din id-darba bi ktieb esperimentattiv li jista’ jiġi kkategorizzat xi mkien bejn il-poeżija, il-proża u l-epistola. Skizzi tal-Karnival – Poesaġġi hija pubblikazjoni ta’ 149 paġna, b’Introduzzjoni miktuba mill-Prof. Charles Briffa, intitolata “Il-Proża tħaddan il-poeżija”, u b’Epilogu miktub mill-Prof. Oliver Friggieri bit-titlu ta’ “Mario Azzopardi bejn il-poeżija u l-proża”. Fin-nofs hemm 34 kitba ġdida ta’ Azzopardi, b’aktar minn 10 minnhom li jieħdu l-forma ta’ ittra, u anki r-rakkont “Nataniel Isir Raġel” li kien deher fil-ktieb ta’ rakkonti ta’ Azzopardi, L-Aħħar Ġranet ta’ Ciorni (2009).Naraw lil Mario Azzopardi bħala dak li jaf eżattament x’inhi d-dinja tal-bniedem u anki l-gżira insulari li aħna ngħixu fiha. Lil din tal-aħħar jifliha bir-reqqa; dawk tiegħu huma versi-awtopsja tas-soċjetà Maltija, imma anki tal-essri tal-poeta-artist.
L-awtopsja tissemma fis-silta Marcel Magritte janalizza interludju ieħor fallut fejn Azzopardi jagħmel awtopsja tal-bniedem ħassieb, bit-thewdin, il-ħtijiet, l-intimitajiet sigrieti u fissazzjonijiet tiegħu.
Is-soċjetà Maltija taqa’ taħt il-lenti ta’ Azzopardi f’kitba bħal Urbania 2008: Taaml tista’ faċilment tkun Malta, fejn in-nies, “La għandhom divorzju, la jemmnu fl-abort u lanqas ma jridu l-ewtanasija. Jippreferu l-anestesija quddiem il-programmi li jurihom it-televiżjoni statali.” (p. 130) Fuq naħa naraw il-poeta-ġurnalist jifli fid-dettall l-imġiba u l-psike ta’ poplu jew ta’ umanità. Fuq l-oħra hemm id-djalogu li jikxef l-indifferenza ta’ poplu paxxut u li jgħix fi żmien “is-serenità” quddiem problemi kbar bħan-“negozju tal-organi umani” u n-“negozju sħiħ ta’ nisa adultexxenti jbigħu l-bajd tagħhom lill-industrija tal-IVF”. (p, 133)
L-awtur ta’ Skizzi jikteb dak li ma jlissinx jew dak li jgħaddi minn moħħu f’dawk il-waqtiet meta l-bniedem jgħix id f’id u f’ekwilibriju ma’ dak li hemm iħabbat ġewwa fih jew ma’ dak li hemm jissara (f’paġna 64 naqraw il-kelma “kumbattiment”, filwaqt li fi Skizzi tinħass spiss il-poeżija bħala reżistenza) u jħuf barra minnu, it-tnejn li huma inviżibbli imma qegħdin hemm, bil-poeta li kapaċi jħosshom u jikxifhom bil-mod tiegħu.
Stil:
Spiss il-kitba ta’ Mario Azzopardi titħarrak bejn is-serju u l-grottesk, imma b’saħħitha hija wkoll is-satira. Il-grottesk jilħaq il-quċċata tiegħu f’kitba bħal Skizzi tal-Karnival. Żgur li bosta drabi l-qarrej ta’ Skizzi jrid jaqra bejn il-linji biex jifhem sewwa l-ġist tal-ittra fittizzja: “Bħala dixxiplu ta’ Epikurju, dak l-għadu qalil tar-Religio Romana, disinjata biex titterrorizza, tħawwad l-imħuħ u ttaħħat liċ-ċittadini, Lukrezju kien jemmen fl-evanġelju tas-salvazzjoni permezz tas-sens komun.” (Abbozz ta’ ittra..., p. 33) Awtopsja f’10 kapitli għandha mis-sagru, mill-profan, mill-provokattiv u mir-riflessiv. Tieħu l-għamla ta’ djalogu bejn l-imgħoddi u l-preżent, bejn l-estern u l-ġewwieni, bejn il-“jien” u l-“ieħor”, bejn dak li hu mbiegħed u dak li hu qrib. Bosta drabi Azzopardi jitlaq mill-koronaka sewda biex jasal f’destinazzjonijiet, jekk jasal, ħafna iktar imbiegħda.
F’bosta waqtiet jinħass ir-ritmu tipiku tal-poeproża magħmul anki minn rimi ġewwiena. Il-lingwa użata hija taħlita perfetta tal-Malti Semitiku u r-Romanz, u anki l-Anglo-Sassonu fejn jinħass il-bżonn. Għal darb’oħra Mario Azzopardi ta’ Skizzi huwa kittieb prim fis-sengħa tal-kelma, tal-espressjoni li tmiss lill-qarrej minn ġewwa nett, tal-fantasija mħallta ma’ waqtiet imtaqqlin bil-piż tar-realtà kiefra anki jekk silenzjuża.
Fil-gżira ta’ Priapu hija kitba fejn m’hemmx it-triq tan-nofs; dak li għandu jgħid Mario Azzpardi jgħidu bla tlaqliq, bla għasel mad-dawra biex il-qares jintiegħem kif suppost: “Fil-Gżira ta’ Priapu x-xemx tqaxxar il-ġilda w il-bram jinfetta l-baħar. Iżda n-nies tiffanga bl-istuffat
tal-fniek u l-fwied moqli tal-gamiem. Tisker taħt l-irdieden tan-nar in-nies, tisker bil-festa u bl-għors tal-pudenda.” (p. 55) Insibu l-użu tas-similitudni li tinbena b’elementi nofshom magħrufa u ppruvati biż-żmien u nofshom ġodda, sperimentali, b’tifsiriet imqiegħda f’kuntesti ġodda. Hemm il-lingwaġġ li jista’ jixxokkja lil xi wħud, referenzi bibliċi, mitoloġiċi, li jorbtu dak li qed jingħad ma’ dimensjoni li għandha mir-reali u mill-imbiegħed fl-istess ħin.Parti mdaqqsa mil-lingwaġġ li juża Mario Azzopardi hawn iltqajna miegħu diġà f’ġabriet poetiċi tal-imgħoddi. Hawn però jkompli jwessa’ l-għalqa figurattiva u tal-esperimentazzjoni.
Fis-silta Kerouak, ix-xitan fis-seklu XIII u l-awditorju tal-miżerikordja Azzopardi jipparodizza ċerti diskorsi li jsiru minn preżentaturi ewlenin waqt programmi ewlenin fuq il-media. Il-parodija f’rabta mal-media titħaddem ukoll f’Matti Juhani: “Imma ħadd ma żamm il-ħin/ta’ liema katavri kesħu l-ewwel./ Kienet tkun interessanti statistika bħal dik.” (p. 108) Anki hawn Mario Azzopardi jurina kemm tista’ taqa’ fil-banalità parti mill-media.
Il-kitba L-istorja ta’ Jahwe – Profeta tat-triq faċilment setgħet tittella’ bħala dramm tal-passjoni b’differenza.
Strutturalment Skizzi għall-ewwel jidher frammentat, imma meta tasal fl-aħħar paġna tħoss li hemm element li jgħaqqad kollox.
Spazji:
Bħala spazji l-kitbiet jifirxu sewwa: Ġinevra, il-Kalabrija, l-Alto Adige, Porta Marzia, il-Palestina, Novi Pazar, Smederevo, Belgrad (kollha fis-Serbja), Tessaloniki, il-Finlandja, Manchester u r-Rumanija, fost oħrajn. Apparti dawn, fil-kitbiet tiegħu Mario Azzopardi jimxi u jesperimenta fi spazji li jimirħu bejn ir-reali, is-surreali u l-assurd. U dan kollu jiddeskrivih b’ “indifferenza” kirurġika, apposta, bejn is-serju u l-parodiku. Fil-kitba Marcel Magritte... naqraw dwar “żona mhi ta’ ħadd” (post il-poeta?) (p. 103) F’Marius u l-misterjuża M. naqraw dwar dak li “jinnaviga fil-limiti ta’ bejn l-esseri u n-nonesseri, bejn l-essenza u n-nuqqas ta’ sustanza, bejn il-ħajja u lil hinn minnha.” (p. 105)
Dwar il-poeta:
Spiss Mario Azzopardi jittratta d-definizzjoni ta’ “poeta”. Fl-ewwel silta naqraw hekk: “...hemm tendenza li l-poeti jidhru kapriċċużi, spekulattivi, maqtugħin mill-konkretezza u s-sens komun u li jippreferu jtawlu għonqhom biex jifhmu l-messaġġ tal-ħamiem u tal-gawwi jgħajjat qabel il-maltemp.” (pp. 33-34). Dwar ir-rabta bejn ix-xjenza u l-poeżija jikteb li “l-poeta ġenwin ma jistax ma japprezzax intrapriżi esploratorji”. Naqraw ukoll li “hemm poeżija f’kollox” u li l-poeżija tittratta dak kollu li hu rilevanti. Joħroġ il-fatt li l-poeta hu fuq kollox osservatur prim ta’ dak kollu li qed iseħħ madwaru. Wieħed imbagħad irid jiddistingwi bejn il-“moħħ poetiku l-aktar miġnun, li jiffilosofizza” (u hawn jintmess it-traxxendentali), u “poeti aktar normali li jiktbu biss taqbiliet biex jidħlu għall-konkorsi tal-mużika popolari”.
Il-poeta hu mifhum anki bħala l-bniedem tal-impuls, tal-azzjoni, dak li “jrid jirrevedi kollox, ikejjel il-manipulazzjoni u jitkellem kontra min qed jevita l-krib tal-miżerabbli.” (p. 37) Il-poeta veru hu dak li “jitbiegħed mit-ton moraleġġanti”, “mingħajr ma jħabbel rasu liema metru se juża jew liema rima” u li “lest li jmut u jċedi l-glorja u l-konvenjenza u l-konvenzjoni”. (p. 38)
Dawn jistgħu jinftehmu anki bħala awtodeskrizzjoni ta’ Mario Azzopardi poeta. Bħal meta jikteb dwar poeżija li “tirrivitalizza l-lingwa, u tenerġizzaha bħallikieku waslet fil-limitu tal-estinzjoni tagħha u trid tivvintaha mill-ġdid.” (p. 63) Fl-istess paġna naqraw dwar “xbihat tassew sorprendenti” u “li minkejja ċ-ċiniżmu tal-wiċċ, hemm tama ġdida fil-poeżija tiegħek (jew imissni ngħid rassenjazzjoni solenni jew stojka)”, u anki “li l-poeżija għandha tippreżenta l-kapitli tal-ħajja”. Wieħed fl-aħħar jistaqsi jekk dan kollu hux qed jinkiteb f’sens ta’ tmelliħ.
Ta’ min jinnota kemm-il darba tissemma l-kelma “poeta”. Il-personaġġ jew persona Marius hu Mario Azzopardi, imma leħen dan tal-aħħar jinsab fil-personaġġi/ilħna kollha li joħloq f’dawn il-kitbiet. Xi drabi nimmaġinawh jikteb l-ittri bilqiegħda fuq siġġu quddiem skrivanija, drabi oħra narawh jikteb “fl-infinità l-aktar skura”. (p. 84) Hemm għalhekk din il-korrispondenza bejn Marius u l-ilħna l-oħra.
Il-kitba tinħass ukoll bħala kura “f’iżolament strett”. Il-poeta jinqata’ mill-umanità li tant jaf biex jikteb dwarha minn distanza. Il-poeta li l-ħin kollu hu fi djalogu ma’ ta’ madwaru jifhem li meta jżomm ’il bogħod minn dawk bħalu, jinqata’ minnhom, isib verament lilu nnifsu.
F’L-ittra lil Kaldon... Azzopardi jikteb dwar il-poeta li “jiddwella mad-dellijiet fantażmi ta’ moħħu, jipprova jifred ir-realtà mill-irreali, is-sustanza mid-delużjoni, is-silġ min-nar, l-alfa mill-omega.” (p. 95) Ftit aktar ’il quddiem naqraw dwar il-“poeżija tax-xfafar, tal-istaġuni fl-infern, li ttemtem quddiem ir-ritmi awtentiċi tal-ħajja.” (p. 97)
Referenzi għal kittieba u artisti oħra:
Bħal kull kitieb jew poeta li jrid jiġi rrispettat, Azzopardi mhux nieqes mill-qari tax-xogħlijiet ta’ kittieba oħra, bosta minnhom barranin. Jissemmew Rimbaud, Istvan Orkeni, Andy Warhol, il-Markiż de Sade, Kerouac, Sartre, Husserl, Pasternak, De Chirico, Bosch, Kavafy, Nikos Kavadias, Dionisju Solomos, Alan Jackson, Tolstoj, u Rabelais.
Ħarsa lejn dak li qed iseħħ madwarna:
Azzopardi poeta u ġurnalist jikteb dwar il-“problema tal-katavri ħajjin fil-Kontinent l-Iswed”, il-“kampanja ta’ materjaliżmu prammatiku li qed issib spazju enormi fuq il-mezzi elettroniċi”, “l-istrateġiji tal-konsumiżmu”, is-“sensazzjonaliżmu fil-media”, ix-“xjenza militari”, ir-“riċerka u l-produzzjoni nukleari”, il-kożmetiċi, il-kirurġija plastika, il-ġinekoloġija kożmetika, il-prijoritajiet foloz, id-difiża kontra t-terroriżmu, il-“preġudizzju w is-sentenzi ta’ ġensi/ kontra l-għorba tad-dgħajjes li jaslu mill-kontinent l-iswed” (p. 47), l-“ispam mail li tikkumerċjalizza s-sess u li saret tinvadi kull kompjuter” (p. 90), l-“antenni twal radjuattivi” li “jikkawżaw sintomi koroh fis-saħħa taċ-ċittadini”, l-“intossikazzjoni tal-awtorità u s-serviliżmu”, it-“totemiżmu ta’ żmienna, imnebbaħ minn prodotti soċjokulturali mgeżwrin fil-bandiera Amerikana”, il-“psewdovirtujiet tradizzjonali” u l-“preċetti foloz li xxuttawna sal-għadam, li ħolqu traġikummiedja sħiħa bl-etika soċjali”, il-“politika finta, il-parodija reliġjuża”, l-“imħallfin b’idejhom iwaħħlu bit-tixħim, l-idolatrija kummerċjali, il-massifikazzjoni, l-edukazzjoni li tibbottja ’l ulied il-poplu jew tipprofetizzalhom il-falliment”, l-“isfrakass ekoloġiku... biex jibnu t-torrijiet tal-metall u l-ħġieġ” (p. 113), il-vittmi tal-piroteknika.
Timora Jackson trid tikteb lill-President, kitba qawwija kontra l-gwerra, tittratta l-missjoni jew “talba tal-mewt” li l-President Amerikan isejjaħ għaliha eluf ta’ żgħażagħ, u anki l-“ommijiet tal-ulied eżiljati”. F’dan id-dawl l-għajta għal-libertà hi biss “biċċerija oxxena u feriti fondi fir-ras ta’ min jibqa’ biex jimxi l-funerali.” Fejn hemm il-gwerra hemm l-infern, u fejn hemm l-infern mhemmx post għall-poeżija. X’inhu dan kollu jekk mhux poeżija jew kitba bħala reżistenza?
Quddiem dan kollu Mario Azzopardi jfittex l-“antidotu” (p. 111) kontra l-ħażin kollu tad-dinja. Fejn jinsab dan l-antidotu? Fil-kliem jew fil-pawża bejn kelma u oħra?
Dwar l-għeruq tagħna: Il-leħen f’Awtostorja f’10 kapitli hu wieħed li jmur lil hinn minn kull limitu ta’ spazju jew żmien. Hu leħen li ġej mill-imgħoddi mbiegħed u fl-istess ħin kien u hu preżenti f’kull żmien. Żgur hemm rabta mal-Istorja, l-isfond tal-gżejjer Maltin, ma’ dak li hu tagħna, dak li aħna tassew. Hija għalhekk kitba li tgħin biex nifhmu min aħna u mnejn ġejna, anki fuq livell ta’ poplu Malti, bit-tajjeb u l-ħażin tiegħu. Ma ninsewx li tagħna huwa poplu antik u għalhekk demmu hu mħallat sewwa, u dan fi żmien meta xi wħud mill-Maltin jitkellmu kontra s-suwed u favur ir-razza Maltija (ara Xi notamenti mill-arkivji tar-razza).
Aktar dwar Skizzi:
Żgur li l-poeżija vera hija dik li ġġiegħlek tidħol fik innifsek, tfittex, anki tintilef, biex fl-aħħar issib lilek innifsek: “Jien li fl-eżilju tiegħi għaraft min jien”. (p. 50)
Hemm imbagħad is-silta L-istorja ta’ Jahwe – Profeta tat-triq fejn Jahwe/Kristu hu fiċ-ċentru tal-attenzjoni. Din hija ħarsa mill-ġdid lejn il-figura kumplessa ta’ Kristu minn perspettivi differenti, bl-implikazzjonijiet kollha ta’ dak li qal, għamel, u fisser għan-nies ta’ żmienu. F’L-Istorja tal-Magoj Azzopardi jsir wieħed mill-Maġi li jfittex “triq il-kometa” sa ma jasal. L-Iskrittura terġa’ tinħass fil-kitba Marcel Magritte... fejn b’xi mod hemm ix-xbieha tal-Golgota (Kristu, is-salib, in-niket). F’Posta elettronika lil Andreas Girard... Kristu l-Galilew hu mifhum bħala “mudell anarkiku perfett”. Dwar Ġesù nerġgħu naqraw f’Il-Maxtura f’Paceville. F’din il-kitba ta’ natura bejn ġurnalistika u bejn satirika naraw lil Ġesù tarbija li jinsteraq minn maxtura f’Paceville. Azzopardi juża anki lingwaġġ li jdarras apposta (anki jekk jintuża fit-taħdit ta’ kuljum), f’rabta ma’ avveniment importanti bħall-Milied. L-awtur jistaqsi jekk dak tagħna hux Milied spiritwali jew biss materjali.
Spiss il-bniedem jiġi ppreżentat bħala marid terminali, immankat, iddisprat sas-suwiċidju. Dan kollu għaliex? Forsi kollha huma simbolu ta’ umanità li qed titnawwar. L-awtur ta’ Skizzi jinvolvi wkoll lill-qarrej biex miegħu jipprova jsib tip ta’ tarf għall-kobba.
Fis-silta Sala numru M-K 13 ningħataw analiżi klinika ta’ numru ta’ pazjenti f’sala tal-isptar. Naraw l-umanità f’waqtiet ta’ tbatija, abbandun u disperazzjoni, u dan fi żmien meta l-pubbliċità titma’ l-idea tal-“life is beautiful”. Parti minn din il-kitba hija silta minn konverżazzjoni tipika bejn viżitatur u pazjent. Għall-morda terminali l-mewt tinftiehem bħala mistrieħ. Għal Mario Azzopardi l-mewt hija tranżizzjoni sielma, b’ “destinazzjoni mhijiex fissa”. (p. 122)
Għeluq:
Skizzi tal-Karnival iħaddem stil bejn proża u poeżija. Azzopardi ma jikteb “Xejn eċċezzjonali ħlief is-solennità tal-banali”. (p. 115) Il-“poesaġġi” li jissemmew fis-sottotitlu huma “paesaġġi” mentali, fantastiċi, mistħajla, reali, differenti; u “saġġi” għax għandhom il-piż intellettwali tagħhom, bosta drabi frott min jinsab wiċċ imb wiċċ mat-tmiem, mal-waqt finali (it-terrorist, is-suwiċida, il-marid terminali, il-poeta). Żgur li Skizzi tal-Karnival – Poesaġġi mhux għal kulħadd u dan għax il-kitbiet mhumiex faċli, anki għax jinnarraw ukoll stejjer ta’ tbatija, oppressjoni u solitudni. L-iktar ġid li jseħħ minn ktibiet bħal dawn mhux waqt li qed taqrahom, imma wara, meta fis-silenzju u bla ma trid tixtarrhom u tħoss l-eku tagħhom imissek, jinfdek, jisfidak u jċaqilqek minn ġewwa.
Patrick Sammut
No comments:
Post a Comment