Intervistat Adrian Grima

(Ir-ritratt ittiehed minn James Cunningham)

Ara: http://www.adriangrima.com/

1. X’taħseb dwar l-importanza li l-kittieb/poeta jsemma’ leħnu rigward il-qirda tal-ambjent naturali?



Il-ġenerazzjoni tal-awturi tas-snin sittin tkellmu bis-saħħa dwar il-qerda tal-ambjent naturali tagħna u dan kien riżultat tal-kuxjenza ambjentali li bdiet titrawwem f’Malta fis-snin sebgħin meta beda jiżdied sew il-bini fil-Gżejjer Maltin. Il-kittieba romantiċi ħassew affinità kbira man-natura, li rawha sabiħa u għalhekk, minnha nfisha, moralment tajba u superjuri għad-dinja mnawra tal-bnedmin. Bħall-kittieba ta’ qabilhom li ispirawhom, il-kittieba tal-bidu tas-seklu 21 pprotestaw bl-aħrax kontra l-ispekulazzjoni fl-industrija tal-bini u l-ħerba li saret mill-kampanja. Il-lingwaġġ f’poeżiji tiegħi bħal “Il-Golf Kellu Jkun” u “L-Għatx tal-Liġi” aktarx li hu differenti minn dak tal-kittieba tas-snin sittin, imma naħseb li l-kuxjenza hija simili.

Naħseb li x-xogħlijiet ambjentalisti tal-kittieba jinfluwenzaw ħafna lill-qarrejja tagħhom: ġenerazzjonijiet ta’ studenti jassoċjaw il-qerda tan-natura ma’ xogħlijet bħal “Tradiment” ta’ Victor Fenech. Issa jekk l-esperjenza ta’ dawn ix-xogħlijiet b’saħħithom twassalx għal azzjoni konkreta min-naħa tal-qarrejja hija kwistjoni oħra. Sinċerament ma nafx.

Waħda mill-isbaħ esperjenzi artistiċi li kelli f’dawn l-aħħar snin kienet il-kitba tal-poeżiji li dehru f’Riħ min-Nofsinhar. It-tibdil fil-klima skont Immanuel Mifsud u Adrian Grima, mhux biss għax missejna tema ambjentali u ta’ ġustizzja soċjali li hija globali daqskemm hi lokali, imma wkoll minħabba l-proċess li wassal għall-kitba ta’ dan il-ktieb.

2. X’tifhem b’involviment politiku min-naħa tal-kittieb/poeta? Għandu l-kittieb/poeta jgħaddi l-ħsieb politiku tiegħu lil min imexxi lil pajjiżna permezz ta’ vrusu?



Jien kittieb mhux politiku, u nikteb dwar dak li jqanqal lili. Bħala kittieba l-isfida ewlenija tiegħi hi dejjem li noħloq lingwa ġdida, li noffri esperjenza letterarja, li nqanqal lill-qarrejja tiegħi permezz tal-mod kif ngħawweġ il-lingwa, kif noħloqha mill-ġdid biex nagħtiha ħajja ġdida. Jien jinteressani ħafna dak li jiġri madwari, kemm bħala ċittadin Malti, Mediterranju u Ewropew, kif ukoll bħala “ċittadin tad-dinja.” U għalhekk, inevitabbilment, nikteb ukoll dwar temi soċjali u politiċi. Wara kollox, kull kitba hija deċiżjoni jew att politiku, anki dik li tagħżel li ma tgħid xejn dwar dak li qed jiġri fil-bogħod jew fil-qrib.

Jien nagħżel li nimpenja ruħi f’kwistjonijiet ta’ ġustizzja soċjali, imma din hija għażla tiegħi primarjament bħala bniedem mhux bħala kittieb.

3. Semmi aspett kurrenti li jolqtok u jġagħlek tikteb llum?



Il-poeżiji fit-tieni nofs tat-tieni ktieb tiegħi, Rakkmu (Klabb Kotba Maltin, 2006) jittrattaw sitwazzjonijiet lokali u internazzjonali; l-ewwel nofs huwa iktar “personali,” poeżiji ta’ mħabba, poeżiji dwar it-tfal... Ma nistax ngħid li hemm poeżiji li huma iktar għal qalbi minn oħrajn minħabba t-tematika tagħhom: jinteressani iżjed il-mod kif użajt il-lingwa, il-ħoss, ir-ritmu, is-sintassi, ix-xbihat, l-istruttura ġenerali tal-poeżija. Imma jkolli ngħid ukoll li nippreferi naqra ktieb tal-poeżija li għandu bilanċ bejn il-personali u s-soċjali, bejn il-lokali u l-internazzjonali; u jogħġbuni iktar u iktar il-poeżiji li jaraw il-personali fil-ġrajjiet il-kbar u ż-żgħar tal-istorja mqallba tal-bnedmin. Fil-fatt il-poeżiji soċjali u politiċi tiegħi sikwit jirrakkontaw stejjer individwali, għax it-traġedji l-kbar imissu lin-nies iż-żgħar. Għaldaqstant, għalija l-martirju tal-poplu Palestinjan huwa l-martirju ta’ Noora, u Khaled, u Najeh... U t-traġedja tal-immigranti hija t-traġedja ta’ Zing, ta’ Murad, ta’ Siem, ta’ Tesfamichael.

Il-ktieb tal-poeżiji li jmiss tal-poeżiji tiegħi fih poeżiji li ktibt meta stednuni għal residenza ta’ kitba f’Derry, fl-Irlanda ta’ Fuq, il-belt magħrufa għall-massakru ta’ Bloody Sunday. Jien insejħilhom il-poeżiji “Irlandiżi” tiegħi – anki għax se jiġu ppubblikati l-Irlanda – imma fil-fatt f’dawn il-poeżiji hemm il-firxa u l-fili komuni ta’ Rakkmu u It-Trumbettier (1999).

4. Il-kittieb/poeta jixtieq ir-rispett min-naħa tal-poplu. Imma qabelxejn dar-rispett għandu jiġi mill-istess kittieba/poeti kollegi tiegħu. Kif tirreaġixxi għal dan?



Naħseb li l-iktar awturi li batew minn nuqqas ta’ rispett, forsi anki tal-“kollegi” tagħhom f’pajjiżna, kienu l-awturi nisa. Iżda s-sitwazzjoni qed tinbidel, kemm minħabba r-rispett dejjem ikbar li qed igawdu wħud mill-awtriċi stabbiliti, kif ukoll minħabba l-ħila straordinarja ta’ wħud mill-kittieba nisa l-ġodda li jinsabu fuq quddiem nett fit-tiġdid tal-letteratura Maltija.

5. X’taħseb dwar l-importanza tal-Istorja f’rabta mal-kuntest attwali ta’ Malta fl-Ewropa, imma anki f’rabta mad-dħul kontinwu f’pajjiżna tal-immigranti irregolari mill-Afrika ta’ Fuq?



L-ewwelnett, m’għandniex “dħul kontinwu f’pajjiżna tal-immigranti irregolari mill-Afrika ta’ Fuq.” Il-maġġoranza tal-ftit eluf ta’ immigranti li għandna f’pajjiżna llum mill-Afrika (jingħad madwar 5,000 ruħ) – persentaġġ verament ċkejken tal-popolazzjoni Maltija ta’ aktar minn 405,000 – huma mill-Eritrea, is-Sudan u s-Somalja, fejn hemm sitwazzjonijiet diffiċli ħafna li jipperikolaw il-ħajja ta’ miljuni ta’ nies. Kif spjega fil-priedka tiegħu fil-Festa tad-Duluri ta’ din is-sena l-Isqof Mario Grech, il-maġġoranza l-kbira tar-refuġjati Afrikani fil-fatt jgħixu fil-pajjiżi ġirien tagħhom fl-Afrika stess. Fil-priedka tiegħu, Mons. Grech qal li “l-komunitajiet Insara, il-parroċċi u l-istituzzjonijiet tal-Knisja jridu jkunu minn ta’ quddiem biex nistmaw lir-rifuġjati u l-immigranti bir-rispett li jixraqlu kull bniedem.” Qal ukoll li “L-identità tagħna bħala Maltin tissaħħaħ skont kemm aħna kapaċi nieħdu ħsieb ta’ min hu l-iktar dgħajjef fostna.” Din hija sfida kbira għalina lkoll, kemm dawk fostna li huma nsara kif ukoll dawk li mhumiex.

La qed nitkellmu fuq l-immigrazzjoni, ta’ min nirriflettu fuq l-emigrazzjoni tal-Maltin lejn l-Afrika ta’ Fuq u bnadi oħrajn fil-Mediterran fis-seklu 19, u wara lejn l-hekk imsejħa “dinja ġdida” (li ma kienet ġdida xejn) fis-seklu 20. Ħafna Maltin ftit li xejn jafu dwar dak li għaddew minnu l-emigranti Maltin, anki għaliex fl-iskejjel u fuq il-mezzi tax-xandir, anki dawk pubbliċi, dawn l-istejjer, speċjalment dawk ta’ taqtigħ il-qalb, qajla nisimgħuhom.

Ir-rakkont popolari tal-istorja tagħna bħala poplu huwa bbażat fuq l-ideoloġija u t-testi romantiċi li nkitbu qabel ħadna l-Indipendenza fl-1964. Kif nafu anki mix-xogħol ta’ studjużi Maltin bħal Frans Ciappara u Carmel Cassar, f’dawn l-aħħar għexieren ta’ snin fid-dinja akkademika kien hemm evalwazzjoni mill-ġdid tal-kunċett ta’ storja u identità. Sirna ħafna iktar konxji llum tal-mod kif tinbena identità, tas-sehem determinanti li għandhom dawk li jfassluha. F’dan is-sens hemm ħtieġa kbira ta’ rakkont popolari ħafna iktar wiesa’ u dinamiku u ħafna inqas romantiku u idealizzat tal-istorja tagħna li permezz tiegħu nistgħu nsiru nafu lilna nfusna u lill-antenati tagħna aħjar.

Is-Sibt, 27 ta Ġunju 2009