Monday, February 13, 2012

Intervistat Oliver Friggieri


     
      1.      Ħafna qraw dwarek f’intervisti bħala kittieb ta’ rumanzi, novelli u l-bqija. Hawn xtaqt nistaqsik tgħid ftit dwarek innifsek kemm bħala bħala missier u anki bħala nannu.

L-esperjenza tiegħi ta’ missier hi marbuta ma’ binti Sara, tifla li llum hi għalliema u omm ta’ żewġt itfal li bis-saħħa tagħhom bdejt nitgħallem x’jiġifieri tkun nannu. Fir-rumanzi It-Tfal Jiġu bil-Vapuri u La Jibbnazza Niġi Lura pppruvajt nibni l-figura ta’ nannu u ta’ nanna, imma sa dak iż-żmien kont għadni ma sirtx nannu. Hi esperjenza sabiħa ħafna, mimlija tagħlim, paġna miftuħa fil-ktieb tal-misteru tal-ħajja, mixja fiż-żmien.

      2.       Kif irrikonċiljajt dawn iż-żewġ rwoli ma’ dawk ta’ Professur tal-Letteratura u kittieb matul is-snin? Kif seta’ r-rwol tiegħek bħala missier u nannu għen fil-qasam tal-kitba u anki tat-tagħlim?

Dejjem kelli liberta’ sħiħa, il-ħin kollu li kelli bżonn kuljum għall-istudju u għall-kitba, u anki għar-riflessjoni, jiġifieri l-ħinijiet twal li ngħaddi kuljum naħseb, u mhux biss nikteb. Il-ħajja professjonali u l-ħajja letterarja qatt ma fixkluni fir-rwol familjari tiegħi. Anki kieku rrid, ma nistax naħli l-ħin għaliex ix-xogħol jibda tiela’, u l-kitba tkun trid tinkiteb... Fil-qasam tal-kitba, tar-rumanzi u tan-novelli, il-ħajja ta’ missier u ta’ nannu kienet għalija għajn ta’ ispirazzjoni kbira. M’iniex se nitkellem fuq ix-xogħol tiegħi, imma naħseb li kull qarrej jista’ jintebaħ li l-bijografija tħalli influwenzi qawwija.

      3.       Inti wieħed minn dawk il-ftit kittieba stabbiliti li jiktbu wkoll fuq il-ġurnali dwar kwestjonijiet differenti. Insemmi fil-każ tiegħek kitbiet fil-ġurnali dwar Malta u l-Ewropa , u anki dwar id-divorzju. Temmen li dak li għandu jgħid il-kittieb jasal aktar permezz tar-rumanz jew tal-ġurnal? Għaliex dan?

Ili nikteb regolarment fil-gazzetti sa mis-snin sittin. Għamilt snin twal nikteb kolonna regolari ta’ kull ġimgħa f’gazzetta jew f’oħra. Hemm imbagħad is-sensiliet ta’ programmi li għamilt fuq ir-radju,ecc. Dejjem ħassejt li kelli nagħti s-sehem tiegħi fit-tiswir tal-ħsieb Malti. Ir-rumanzi tiegħi huma mezz ta’ xandir ta’ ċerti ideat, u għalhekk huma estensjoni tal-kitba ġurnalistika. Ma nafx liema ġeneru hu l-aktar effettiv. Naf żgur li hawn Malta hawn ħafna u ħafna nies li japprezzaw, kemm ktieb u kemm artiklu. Inħossni grat immens.

      4.      Min huwa l-intellettwali per eċċellenza għalik? Kif tiddeskrivih?

Għalkemm mal-wasla tal-Perestrojka, tal-Glasnost, il-kunċett romantiku tal-intellettwali tbiddel jew inħela, xorta waħda jibqa’ jeżisti l-fatt li hemm persuni li s-sehem tagħhom lis-soċjeta’ jistgħu jagħtuh l-aħjar billi jaħsbu. Hekk hu l-qasam akkademiku, fejn għandha taħkem biss il-kompetenza, u mhux l-opinjoni faċli, improvviżata. L-intellettwali llum, wara l-waqgħa tal-Ħajt ta’ Berlin, hu l-espert, il-bniedem imħarreġ fil-ħsieb, u li jgħix il-ħin kollu jitħarreġ fil-ħsieb. L-akbar ħsara li tista’ ssir fi żmienna hi sewwasew mill-opinjoni, għaliex din twassalna biex naħsbu li nafu kollox fuq kollox. Intellettwali per eċċellenza hu kull min jispeċjalizza f’suġġett fil-livell akkademiku u jkun kapaċi japplikah għas-sitwazzjonijiet ta’ żmienu. Hu xi ħadd li jaf li jaf ftit. L-akbar tagħlimiet tiksibhom aktar ma tikber. Hu diskors twil.

      5.      Xi tgħid dwar ir-rwol tar-rivisti reliġjużi lokali llum f’rabta mal-qasam reliġjuż imma fuq kollox mal-qasam kulturali?

 Ir-Reliġjon hi l-għajn ta’ kull ġid. Pajjiż li jitlef ir-reliġjon tiegħu hu pajjiż li jkun qiegħed jipperikola s-saħħa tiegħu stess. Ir-rivisti reliġjużi fostna huma xhieda ta’ kemm il-Maltin iħobbu jaqraw, u l-aktar fuq il-fidi tagħhom. Malta hi pajjiż li jħobb ħafna l-qari – ara l-kwantità ta’ materjal stampat li joħroġ biż-żewġ ilsna – u fuq kollox iħobb jaqra fuq il-fidi tiegħu.

    6.      Xi tgħid dwar il-pluraliżmu fix-xandir lokali? Dan sewa ta’ ġid jew ta’ deni rigward il-livell kulturali/edukattiv imma anki morali tal-poplu Malti in ġenerali?

Bi pluraliżmu nifhmu diversitajiet li jgħixu flimkien. Il-pluraliżmu jkun ta’ ġid meta jkun ikkontrollat, meħlus mil-liġi tal-ġungla, l-uniku pajjiż fejn kulħadd jagħmel li jrid – pajjiż ta’ inġustizzja. Ix-xandir jista’ jagħmel il-ġid daqskemm il-ħsara. Fl-Ewropa l-pluraliżmu tax-xandir kiber wara l-waqgħa tal-ideoloġiji, u b’hekk twieldet ideoloġija ġdida: l-opinjoniżmu. X’taf tgħid fuq kollox. Hi fażi perikoluża, u hi inġustizzja kontra t-tfal u ż-żgħażagħ u l-vulnerabbli.

     7.      Inti u l-esperjenzi tiegħek lil hinn minn xtutna f’rabta mar-rwol tiegħek fil-qasam tal-letteratura. Hemm xi episodji li ħallew marka fuqek u li ma tinsa qatt? Tista’ ssemmi fil-qosor tnejn jew tlieta?

Għamilt madwar tletin sena nieħu sehem regolari f’kungressi fi bliet barranin. L-episodji huma ħafna, imma l-aktar li niftakar hu li darba fi żmien il-komuniżmu fi Praga, kittieb ħabib tiegħi qalli li ma kienx jemmen f’Alla għaliex il-partit ma kienx iħallih. Kont staqsejtu, allura, jekk kienx se jiddeċiedi li jemmen kieku l-partit kien iħallih jemmen. ‘Yes, yes, surely, I will believe.” 

    8.      Inti għandek wara spallejk snin twal ta’ tagħlim u kuntatt maż-żgħażagħ. X’tibdiliet innutajt għall-aħjar jew għall-agħar rigward ir-relazzjoni żgħażagħ/għalliema/tagħlim matul dawn is-snin? Kemm taħseb li s-sistema edukattiva attwali qed tgħin liż-żgħażagħ ikunu kritiċi fis-sens pożittiv?

Fl-esperjenza tiegħi fit-tagħlim, fil-livell sekondarju daqskemm terzjarju, ippruvajt ngħallem skont is-sillabu u ħafna drabi ‘l barra mis-sillabu. Naħseb li l-edukazzjoni għandha (1) turi kemm ninsabu fi pjaneta li ma nafuhiex; (2) turi l-bżonn tal-akbar għerf, li hu l-umiltà u s-sens tal-limitu; (3) tippreżenta l-lezzjonijiet il-kbar tal-ħajja li huma mixtieqa quddiem Alla u quddiem il-ħolqien: imħabba, ġentilezza, sabar.

9.      X’jagħmel Oliver Friggieri meta ma jkunx medhi bil-kitba jew bi ħwejjeġ marbutin ma’ xogħol? Liema huma dawk il-ħwejjeġ  jew waqtiet li fihom issib il-veru mistrieħ?

Għaddejt ħajti nistudja u nikteb biss. Ma nafx, illum, x’naf nagħmel aktar minn hekk. Inħossni kuntent u sodisfatt ħafna. Ma nafx ngħidlek meta nsib il-veru mistrieħ. Naf żgur li l-kitba mhux biss hi sfida diffiċli, imma hi wkoll sodisfazzjon kbir. Wara ħajja ta’ aktar minn ħamsa u erbgħin sena mgħoddijin fit-tagħlim u fil-kitba, ma nixtieq xejn aħjar minn dan. Dejjem bqajt ngħix l-istess ħajja ma’ niesi fil-Furjana, u għalhekk qatt ma rajt li hemm xi differenza bejn il-verità tat-triq u l-verità tal-ktieb li ridt nikteb. L-ispirazzjoni hi dejjem it-triq, in-nies u l-annimali li qegħdin ibatu. In-narrattiva tiegħi hi dejjem imnebbħa minn nies komuni, qabelxejn minn ommi wild il-Kottonera. It-tbatija hi waħda, l-istess. Ma hemmx verità oħra, lanqas fl-epoka diġitali. In-natura ma timpressjona ruħha b’xejn, u x-xjenza hi dejjem għarkobbtejha quddiemha.

     10.  Personalment nara li l-modestja hija fattur ewlieni fil-karattru tiegħek. Minkejja dan kif tixtieq li n-nies tibqa’ tiftakrek?

Nixtieq li min jibqa’ jiftakarni, anki skont il-kotba tiegħi, ikun jista’ jgħid li jien qatt ma weġġajt lil ħadd, la annimal u lanqas bniedem, għaliex it-tbatija hi waħda u l-istess. Hekk nixtieq li jiftakruni: xi ħadd li kiteb il-kotba biex inaqqas l-uġigħ, ir-regola suprema ta’ din il-pjaneta misterjuża.  Nibki quddiem il-weġgħa ta’ dudu bħalma nibki bil-weġgħa ta’ bniedem bħali. L-uġigħ iweġġa’ lil kulħadd l-istess, u Alla jibki f’kull każ l-istess. Hu Missier wieħed.

(Patrick Sammut)
  

                    

No comments: