XEMX SEWDA. PASSIĠĠIERI MUTI: PATRICK SAMMUT JINTERVISTA LIL TARĊISJU ZARB:

1.     Xemx Sewda Passiġġieri Muti u Fraġli. Poeżiji u  Metalinji (ko-awturat ma’ Andrew Sciberras) huma l-iktar ġabriet ta’ poeżija riċenti tiegħek. Meta u minn fejn twieldu? Il-poeżiji li nsibu hawn huma mera tal-vjaġġ riflessiv/spiritwali tiegħek. Xi tgħid dwar dan?

Il-poeżija, għalija, illum il-ġurnata, saret mod kif jiena nitkellem... jekk xejn, waħdi. Mod kif jiena nikteb dak li n-nixxiegħa tas-subkuxjent... il-fluss tal-ħsus-intuwizzjonijiet-konjizzjonijiet isenslu minnhom infushom u ma' xulxin, hekk kif inkun qiegħed nikteb. Ovvjament, jorbtu lil dawn in-nixxigħat ikun hemm xi tip ta' angst, diq, sensazzjoni, emozzjoni, emmna... xi tip ta' qagħda ta' ruħ speċifika, u l-poeżija jew forsi aħjar, il-poelinji tiegħi jservu bħala l-'kontenitur', jew il-'veikolu' ta' dawn is-sottorenitajiet ta' ruħi. Huma mod, għaldaqstant kif jiena naċċessa xi naħa jew oħra tal-memorji remoti tiegħi, hekk kif dawn jidħlu fil-memorja tat-tiħdim tiegħi, kif ukoll fil-memorja hekk imsejħa l-qasira. Minnhom jiena niskopri x'jista' hemm li qiegħed isawwarni fil-keded u l-ferħiet ta' kuljum... fin-nisġiet interminabbli tat-tidwid u thewdiniet ta' dak li hawn min forsi jsejjaħlu s-subkuxjent, jew il-qagħdiet għaddejjin jissingjaw minn naħa għal oħra tar-reġjuni tal-moħħ.

2.      Semmi tnejn jew tliet temi għal qalbek fil-versi tiegħek?

Iċ-ċans hu li forsi hemm xi tema jew tnejn jew forsi aktar fil-poelinji tiegħi. Imma, naħseb jiena aktar milli jiena tematikament xprunat f'kitbieti, aktar hemm xi qagħda jew oħra ta' ruħ... xi tip ta' 'forma mentis' li taħkimni għal xi żmien, u din issib il-mod kif titla' fil-wiċċ permezz ta' strateġiji lingwistiċi varji, li aħna nsejħulhom poeżiji, poelinji, poeproża, proża-poetika u l-bqija. Għaldaqstant għalkemm, forsi hawn min iqis li d-'diq' jista' jkun 'perennità' fil-poelinji tiegħi, fil-qiegħ nett ta' dan id-'diq', forsi hemm mhux wisq daqshekk diq... mhux wisq daqshekk 'xemx.sewda. passiġġieri.muti', daqskemm it-tidwid tas-sensazzjonijiet u t-taħdit-ġewwieni kontinwu li ilu jsawwarna sa mill-ewwel jiem tal-infanzja tagħna. Huwa dan li jwassalni biex nikteb... jekk xej', nara xi jkun għaddej. Meta, madankollu, niġi wisq konxju ta' dak li nkun qiegħed nikteb, u għaldaqstant it-tema tirbaħ lil-'lehma', inħossni xi ħaġa oħra, aktar milli poelinjatur. Madankollu jekk wieħed kellu jilbes il-libsa tal-'kritiku', iċ-ċans hu li wieħed isib fil-poelinji tiegħi, temi eżistenzjali, daqskemm plebejċi, daqskemm ta' xeħta kritika marbuta ma' din l-art li tatna isimha.

3.      Min huma l-qarrejja ta’ Tarċisju Zarb? X’tip ta’ feedback ikollok mingħandhom?

Il-qarrejja ta' Tarċisju Zarb huma Tarċisju Zarb innifsu, li waqtiet jieqaf jara x'kiteb, bħala l-qarrej, tad-darba waħda 'kittieb', u dawk l-inzertaturi ta' nies, li jkunu preżenti fil-facebook, u waqtiet jieqfu jaraw xi linji jew tnejn, jew forsi aktar minn dawn il-poelinji. Hemm min, madankollu li jieqaf wisq aktar minn daqsxejn jirrumina fuq dawn, jew xi wħud minn dawn il-poelinji. Il-mara tal-ġmiel, ngħidu aħna, darba waħda tolqot korda f'xi qarrej/ja partikolarti, tista' twassal biex wieħed/waħda jħoss/tħoss li qiegħda tiġi indirizzat/a hu/hi, u għaldaqstant, jibda d-djalogu intimu bejn il-poelinjatur u l-qarrej/a. Wara kollox kull att ta' kitba, jeżisti dejjem f'termini ta' kittieb-qarrej, u dan il-proċess kittieb-qarrej, jinsab għaddej il-ħin kollu, anke meta l-kittieb innifsu jerġa' jaqra u għaldaqstant 'jikkonstraktja', jew 'jiddikonstraktja' mill-ġdid id-discourse poelinjiku tiegħu. Tajjeb ingħid, madankollu, li mara, illum mejta, kitbitli minn fuq is-sodda tal-isptar u qaltli li kienet taqra l-poeżiji tiegħi, mill-isptar fejn imbagħad wara mietet. (Hawnhekk ħassejt li l-linji tiegħi kienu jeżistu wkoll x'imkien ieħor... fi bniedma li kienet fil-qagħda estrema tal-ħajja, li fiha tħobb issorġi l-poeżija - il-linja-rqiqa ta' bejn il-mewt u l-ħajja.) Oħrajn, jidħlu f'dawn l-istess poeżiji b'saħħa, saħansitra li jimmedesimaw ruħhom mal-protagonistiċità ta' xi karattru jew spirtu, u jew jiktbu huma nfushom bl-istess mod, jew inkella jsawru xi kostrutt poelinjiku skont huma. Il-poeżija darba waħda tinkiteb, kif nafu lkoll, imbagħad tieħu l-linji tagħha u l-forom tagħha hi. Hi ssir xi ħaġa oħra, indipendentement mill-poelinjiku nnifsu, kif ukoll mill-istess lingwa-użata biex tinbena.

4.      Kotba oħrajn reċenti tiegħek huma Solitudnijiet Imkenna u Titwila mit-Tieqa ta’ Ruħhom (flimkien ma’ Andrew Sciberras), fejn naraw lilek anki bħala kritiku u kummentatur tal-letteratura. X’hemm li jorbot il-poeżija u l-ħsieb kritiku tiegħek flimkien? X’hemm li jiddistingwihom, anki fil-fażi meta tkun qed tiktibhom?

In-nebħ kritiku, jew l-akkumpanjament analtiku tiegħi, huwa sors ieħor ta' nebħ poelinjiku. Huwa mod kif jiena naqra l-poeżija, test jew xi tip ieħor ta' ġeneru ta' kitba, li jista' jkun lingwistiku, antropoloġiku, narrattiv, psikoloġiku, soċjoloġiku u l-bqija u jiena nipprova narah jiena, skont il-metanarrattiva tiegħu. Dan hu proċess, li kif taf int bħala għalliem, aħna nagħmluh il-ħin kollu mal-istudenti. Għaldaqstant, fil-kritiċità ta' test speċifiku, aħna noħolqu, bħal qisu t-test/text mill-ġdid, jew għal rasna, jew flimkien mal-istudenti, biex hemmhekk aħna nkunu nistgħu naraw bħal qisu l-iskeletriċità tat-test inkwistjoni. B'dan il-mod, anke aħna hawnhekk niksbu esperjenzjalità ġdida, u dan niżżuħajr 'l Alla, permezz u mal-istudenti tagħna, li flimkien ikollna ċ-ċans nissussultaw minn test 'mejjet', ħajja oħra li twassalna biex naraw kif kittieb speċifiku / kittieba speċifika, jirnexxilna twassal xi tip ta' realtà soċjali-psikoloġika-filosofika-teoloġika. B'dan il-mod ngħixu u ngħajxu lill-ispiritwalità -- il-filosofiċità u l-ħajja 'intellettwali' tagħna. Kull test li jiġi mgħoddi mill-għarbiel tal-analiżi huwa test li jgħinna mhux biss 'nifhmuh', jew 'inħossuh' jew 'insawruh' mill-ġdid skont aħna, imma nagħtuh ukoll sens ġdid, skont il-burdata... qagħda ta' ruħ... għerf u għarfien li jkollna dwar is-'suġġett', tema jew stat mentali li jkun mgħobbi bih it-test.

5. Messaġġ qasir tiegħek lill-ġenerazzjoni żagħżugħa rigward il-qari, il-ktieb u l-letteratura?

Il-letteratura, kif ukoll kif tip ta' test miktub, moqul jew mismugħ hu mod kif aħna nistgħu ngħixu u nixtarru dak li nkun qegħdin ngħixu. Fil-każ tagħna, il-kelma, jew aħjar il-mod kif aħna nsawru u nissingjaw ma' xulxin ġemgħat ta' morfemi li bihom insawru s-semantiċità u l-pragmatiċità tagħna, jgħinuna biex aħna ngħixu, u jekk Alla jagħtik il-grazzja li tkun għalliem/a, ikollok iċ-ċans ukoll li dak li għandu mnejn ikun qiegħed iseħħ fis-solitudnijiet tiegħek, issa jkollok ċans taqsmu ma' ħaddieħor. Idealment, wieħed għandu 'jikkrossja' bejn lingwi u suġġetti ta' xeħtiet interdixxiplinari, biex b'hekk wieħed jisfronda l-oqfsa ta' lingwa jew qasam ta' tagħlim partikolari u jarah dejjem b'mod ġdid fid-dawl ta' paradimmi oħra ta' oqsma ta' għerf-għarfien oħra.

(F'dan il-proċess nista' niżżiħajr lill-istudenti tiegħi ta' kull żmien u dawn l-aħħar snin, lil Dr Andrew Sciberras, kollaboratur uniku, lilek Patrick Sammut, bħala ż-żagħżugħ-għalliem ta' dejjem, u lil kull min jieqaf, kif nieqaf jien jipprova jisma' l-poetiċità tal-qiegħ ta' ruħna, bil-lingwi li jsawrulna ħsusna u ħsibijietna.  Ovvjament hemm oħrajn, fosthom Prof. Charles Briffa u oħrajn li l-preżenza tagħhom fil-poeżija hija wisq akbar minn isimhom, għax huma l-qarrejja assidwi li jimmedesimaw ruħhom fl-eżistenzjalità tal-istess terriċċju poetiku.)

FRASCATI: Patrick Sammut jintervista lil Therese Vella

 

1.                       Frascati hu l-ewwel rumanz tiegħek u l-ewwel debutt fil-qasam tal-letteratura Maltija.  Meta u minn fejn twieled?

L-outline tal-istorja Frascati kont ktibtha daqs għaxar snin ilu meta kont ngħix l-Italja fl-inħawi ta' Castelli Romani. Zona li tissemma’ kontinwament fil-ktieb.

2.      Semmi tnejn jew tliet temi għal qalbek f'dan l-ewwel rumanz tiegħek.

It-tema dominanti hi l-imħabba.  Nemmen li l-imħabba hi r-raġuni u l-għan tal-ħajja.  Ħasra li hi valur ftit mifhum u anqas apprezzat. Għalhekk hi għal qalbi għax diffiċli tħobb tassew (lil maħbub/a, xogħol, ħbieb, ambjent, ulied) mingħajr għira, mingħajr possessività, mingħajr ma tistenna xejn lura, mingħajr ebda ħsieb egoist.

Tema oħra hi l-awtokritika. L-ewwel reazzjoni ta' Chiara u Silvio meta jinħoloq il-konflitt bejniethom hi s-suppervja. Imma dak li fl-aħħar għenhom jikbru fl-għarfien tagħhom kienu l-mumenti fejn ikkritikaw l-imġiba tagħhom minflok ma qagħdu jagħtu tort lil xulxin.

Il-perseveranza ta' Chiara. Qatt ma taqta' qalbha, tiġġieled kull intopp għax quddiem għajnejha żżomm dejjem l-għan li tkun trid tilħaq.

3.      Għal min hu mmirat l-aktar xogħol bħal dan?  X'tip ta' lingwa/stil użajt u liema huma l-ispazji li fihom ambjentajt l-azzjoni tal-istorja tiegħek?

Meta ktibtu ma kelli 'l ħadd immirat f'moħħi.  Ħallejt l-istorja tmexxini hi.  Issa li hu lest inħoss li għandu jolqot lil kull min hu żagħżugħ mhux biss fl-età imma wkoll fil-ħsieb.

Ir-rumanz hu miktub fit-tielet persuna, minbarra l-ftuħ u l-kapitlu 19, li huma rrakkuntati fl-ewwel persuna singular. F'dawn iż-żewġ kapitli xtaqt indaħħal lill-qarrej aktar f'moħħ Chiara u ħassejt li dan l-istil kellu l-aħjar effett.

Minħabba li l-istorja hi kontemporanja, użajt il-Malti mitkellem miż-żgħażagħ tal-lum.  Għalhekk issib kliem bħal mowbajl, ħendbeg, open minded, self-esteem, acupuncture u oħrajn.

L-istorja hi ambjentata fl-Italja. Ippruvajt inżewwaqha bil-ġmiel li wieħed isib f'dan il-pajjiż mingħajr ma ħallejt barra problemi komuni li jiltaqa’ magħhom min jgħix hemm. Jissemmgħu rħula medjevali tipiċi Taljani, kafetteriji fi pjazez sbieħ u n-natura li ddawwar dawn il-postijiet, bħall-foresti mimlijin siġar tal-qastan u veduti fuq il-lag. 

4.      Liema huma dawk il-waqtiet meta inti tikteb?  Fejn eżattament?

Bħalissa qed nipprova nikteb xi ħaġa kuljum. Allura daqs li kieku dħalt fil-karozza u mort għax-xogħol. Nagħmel kafè u nintefa’ mal-mejda tal-ikel li tinsab f'sala combined mas-salott fejn għandi l-veduta tal-Qatar.

5.      Messaġġ qasir tiegħek lill-ġenerazzjoni żagħżugħa rigward il-qari, il-ktieb u l-letteratura.

Nassumi li ż-żgħażagħ li qed jaqraw din l-intervista huma dawk li diġà għandhom għal qalbhom il-letteratura. Għalhekk nixtieq inħeġġeġ liż-żgħażagħ intraprendenti jinvestu f'postijiet li Malta għad m'għandhiex. Postijiet attraenti bħal Barnes & Noble fl-Amerika u wine bars libreriji, biex inħajru lir-residenti Maltin jibdew japprezzaw dak kollu li l-qari jista' joffri. Naf li xejn mhu faċli imma jekk iżżomm lil Chiara ta' Frascati f'moħħok, taf li bil-perseveranza u l-vera mħabba tasal sal-quċċata tas-suċċess...

FRAMED – PATRICK SAMMUT INTERVIEWS MARIA GRECH-GANADO

1.    A short message to the younger generations regarding books, reading and literature.

You are what you eat is said of physical fitness, as you are what you read may be of a sound personality. Though always an asset, personality has little to do with a craft or career which requires only professional texts, concerned mainly with what one does, rather than is. On the other hand, the reading of Literature provides pleasure in the form of stories, poetry, drama, even while it implants knowledge and develops character without our being aware of it.

In a good novel*, for example, we may absorb elements of history, sociology, anthropology, political science, psychology, philosophy, etc. inherent in our own or different cultures, even while we respond to the beauty of language. Of course, skills may be derived from other branches of the Humanities, newspapers, magazines, even comics, but Literature offers us the opportunity to interact with the complexity of countries, characters, events beyond our experience. This strengthens, not only knowledge and imagination, but also qualities essential to humankind, like compassion and generosity.

As we need curiosity, time and patience at the beginning of a friendship, books too need a degree of commitment, but the inherent wealth they afford the enrichment of one’s personality can never be stolen. They can, however, become addictive.

*I am thinking of Tolstoy’s War and Peace – though, of course, that would be in translation.  Perhaps a Shakespearian History play, Fahrenheit 451, The Grapes of Wrath, The God of Small Things, Leli ta’ Ħaz-Żgħir, Things Fall Apart,  etc.

2.  FRAMED is your most recent poetry collection. When and from where did it come from?

I doubt any poet writes for a collection – at least initially. The idea for one, at least for me, comes when inspiration starts to revolve around a specific theme, because of some random circumstance, or thought. Then the writing itself takes off in a direction I have to follow, and I start thinking of a collection.

The first shove towards Framed came when Nicholas de Piro enquired whether I had any poems for his book on portraits. Though he eventually dropped the idea of using literary texts, I had already written two or three to add to poems about pictures written beforehand, and others came naturally to join them.

It was once more, however, one of Elena E. Giorgi’s pictures that drew the whole collection together. ‘Once more’, because I had already used her picture ‘Doors’ for the cover of ‘Taħt il-Kpiepel t’Għajnejja’. This time, her picture ‘Displacement’ inspired the poem, Framed, because I thought it reflected the alienation of my bipolar disorder as also the ever-increasing sense of dissociation between various aspects of my personality, especially my public and private selves. It was all perfectly portrayed by the split figure of a woman – her bottom-half sits on a sofa, with an empty frame on her lap, while, at some distance away, her top-half hangs on to a frame hanging on the wall, attempting, perhaps, to climb out of it.

Never have I been more convinced of a title’s relevance to the states of mind in any of my collections than with Framed, except, perhaps, for Ribcage.  

Displacement – inspired poem and title, ‘Framed’

https://www.elenaegiorgi.com/Portfolio/New-Beginnings/i-nKb7W4J/A

Time Forward - inspired the poem, ‘Boy’

https://www.elenaegiorgi.com/Portfolio/New-Beginnings/i-bzsj8P5/A

Blown Away - inspired the poem ‘Over the Rainbow’

https://www.elenaegiorgi.com/Portfolio/New-Beginnings/i-xMRcFNn/A

(October 2018)

1.      Why the title Framed?

When it comes to poems about concrete items like apertures, pictures, mirrors, etc., I think it obvious that the poems are reflections on what it is they frame. The word in itself also seemed a perfect umbrella term for themes in the collection  about frames of mind to do with thought, reflection, feeling, rather than description. ‘Frame’ finds a place in countless ramifications of various disciplines, linguistic, social, psychological, philosophical, financial, etc. and is here used metaphorically.

Moreover, I often feel that our very identities are ‘framed’, not only by our genes, but as in Heidegger’s concept of Thrownness (Geworfenheit), which randomly flings individuals into a specific time-span between birth and death –as also into a social framework that determines our norms, beliefs, conventions, traditions and thereby our eventual choices. Even as a child, I remember feeling very confused by postulates of free will. I wish I had the mental energy today to read more of writers like Simon Baron-Cohen.

2. You quote Elinor Wylie and Eleanor Roosevelt as an opening to this new book. Which of these describe you best: fearless, strong, cheerful, wise? Why?

I stopped trying to describe myself to myself ages ago. Not only do we all keep on changing as we grow, but I also tend to change my mood according to circumstantial fluctuations during the same day. I can be all of the above in certain circumstances, or the exact opposite in others. Sometimes both simultaneously. For example, I’m strongest when I refuse to hide my vulnerability, question everything fearlessly even when it might disturb my comfort zones, but dread arguments merely meant to assert aggressive points of view. I smile no matter what. I agree with Shakespeare that nothing is but was is not. Perhaps my bipolar disorder has something to do with this, but most of what I think and feel is inherently paradoxical. Odi et amo.

3. Do you prefer reading literature (poetry, fiction, drama) or philosophy? What about cinema, music, and theatre? How do these help you in your writing?

I don’t like reading philosophy at all, when it’s written as a discipline. It tends, like legal jargon, to wring any poetry out of language and render it a befuddling tool subservient to a dry analyses which I simply cannot follow. Literature overflows with philosophy (as also psychology, history, sociology etc) where the medium is language at its most vital and creative. Though it is the medium I enjoy most, the different creative ones you mention come very close. For personal reasons, I’m no longer able to participate publicly as Maltese interest in cultural events grows, but music accompanies me when I write, read, or simply try to fill my mind with some beauty (mainly classical). And I’m always searching for films of a certain substance to watch at home. I love best what engrosses me so much that I forget my separate identity. Or, as TS Eliot would put it, become the music ‘while the music lasts’. When conflicting pieces of myself are absorbed and harmonised, it must inevitably help my writing.

4. The pensive “I” in Framed is suspended somewhere between childhood and old age. How do you react to this?

It’s a lovely line, almost poetical, but I’m afraid I don’t understand what it means. The statement implies that childhood and old age are at opposite poles, whereas I tend to think of Time as circular rather than linear, so that there doesn’t seem to be much distinction between the two. They are states of Being as opposed to Doing. I think the pensive ‘I’ in Framed, like my relentless pensive eye everywhere, hops between contexts in my experience, which might not seem logically connected to others, but are imaginatively aligned in my mind. It’s so difficult to explain, which is why I have to use poetry –  metaphor is based on such an alignment, and when I can trace the patterns it evokes, they can’t help but be multilevelled as well. For me Life is what exists within this circular frame – no ‘between’, except, perhaps, with spirals.

I think T.S. Eliot’s The Four Quartets comes closest to capturing this experience in words. His poem is a complex ‘raid on the inarticulate’. Towards the end, there are 4 lines which continue to be of great import to me ‘we shall not cease from exploration/ and the end of our exploring /will be to arrive where we started / and know the place for the first time’.

.

5. Framed also includes a 20-page short story named “Inside William (1991)”. What was the idea behind such an inclusion in a book of verse?

I wrote ‘Inside William’ ages ago when I began to struggle with a growing need to discover who I really was, or rather who I wasn’t.

William is, of course, the body, the human frame in which Bill (Reason) and Will (Imagination) live together in us all. Noting the difference of others through the metaphorical 2nd window, Reason thinks in terms of better and worse. Imagination sees the same difference but enjoys finding out what others are like, remaining as non-judgemental as a child. The piece developed more as one of playful mysticism than a story, and I didn’t know where to place it.

When I came to publishing Framed, I realised that the ‘story’ could serve as a kind of introduction to what constitutes the experience of the spirit’s 3rd window, through which poetry can fly, avoiding the pain of difference altogether. It’s a perspective that looks into oneself, unlike the windows which look out at others. The pensive ‘I’, perhaps, more of a reflection than a narrative. And it contains a good amount of word play. I decided it had found its place in Framed as a prose poem.

6.      You write verse in both English and Maltese.  What is your experience as a poet and writer with these two different languages?

It amazes me that a potential poem chooses its own language. I was brought up with English as my prinċipal language, then studied and lectured English literature. My Maltese tended to be very shaky, and I still have problems with vocabulary and grammar, pronouns and spelling. I tend to be lazy, so didn’t read much Maltese classical literature, unless I had to.

But when it was my friends who wrote Maltese literature of a high standard, I felt the language struggle inside me for some fresh air, the same air my friends were breathing. Nobody was as astounded as I when my Maltese poetry met with a certain regard – I’d hidden it, till a friend showed it to someone who was publishing an anthology (PSI) and he included 4 of mine. I love playing with the Maltese vocabulary because of the multiple meanings of words defined only by their context. I think the sound of Maltese well used has a magic all its own, as well. I tend to use the English iamb, rather than the Maltese hendecasyllable sometimes still, with positive effect too, I feel.

Strangely enough, I found it far more difficult to break out of the grammatical constraints of a language not my own, learnt with grammatical precision some 40 years before. I still like most of Ribcage (2013), but would probably not have published much of Cracked Canvas (2015) today. I wanted to launch a Maltese (Il-Hofra Bejn Spallejha) and an English collection simultaneously, in protest at those who tend to disparage one language or the other, so published both too soon. Like it or not, I’m something of a perfectionist, and despite their containing some good poems, I think now that both collections  were relatively mediocre. I should have waited to publish the good poems in my subsequent ones, respectively 9 and 13 years later.

I can’t put my finger on any distinction in my feelings about which language I’m using, and am happy I’m able to write in both. I think, though, that I feel more fulfilled when it is a Maltese poem that reaches out to others.

(July 2018)

L-EWWEL PREŻENZA: PATRICK SAMMUT JINTERVISTA LIL MICHAEL CINI

1.       L-Ewwel Preżenza hu l-iktar rumanz reċenti tiegħek. Meta u minn fejn twieled? Huwa il-prequel tar-rumanz Preżenza. X’hemm x’jorbot dawn iż-żewġ xogħlijiet u x’hemm ġdid fil-pubblikazzjoni l-ġdida?

Fis-sena 2010, fuq bosta ideat li konna ddiskutejna flimkien jien u ibni Nicolai, kont ktibt ir-rumanz Preżenza li ġie ppubblikat minn Horizons fl-2014, imbagħad fl-2017 bħala Best-seller. Ngħid il-verità kont ħallejt ftit bibien mftuħin għaliex tant kont ħadt pjaċir niktbu li xtaqt li xi darba nkomplih. Però, nistqarr li qatt ma kien għaddieli l-iċken ħajta ħsieb li tmien snin wara, kont se nikteb rumanz ieħor li jiġi qablu!

Hekk hu, għaliex L-Ewwel Preżenza huwa il-prequel ta’ Preżenza. Kienet sfida mhux tas-soltu. Fil-fatt dawn iż-żewġ rumanzi jingħaqdu permezz tal-ġrajjiet u l-karattri li minn żmien l-invażjoni tal-Franċiżi f’Malta, iwasslu lill-qarrej saż-żmien tal-lum.

Il-protagonist prinċipali tar-rakkont huwa Gabriele – żagħżugħ li ġie Malta bħala suldat mal-flotta Franċiża ta’ Napuljun u li ma jdumx wisq ma jixħet għajnejh fuq tfajla Maltija jisima Rożina – tfajla umli, sempliċi u bint ir-raba’. Imma bi ġmiel li jsaħħrek. Iżda minħabba l-isfreġju u s-sagrileġġi li kienu qegħdin iwettqu l-Franċiżi, speċjalment fil-knejjes għeżież tal-Maltin, in-nies tar-raħal fejn kienet toqgħod Rożina ma kellhomx pjaċir b’Gabriele. Għalhekk meta ġiethom ix-xoqqa f’moxtha, baqgħu baqgħu sakemm tajrulu rasu, ħbew ġismu u ħelsu minnu. Jew aħjar, hekk kienu ħasbu! Għax minħabba li ħajtu kienet intemmet ħabta u sabta b’delitt, mingħajr ma kien għadu laħaq gawda lill-maħbuba sbejħa tiegħu... ruħu ma setgħetx tistrieħ fil-paċi! Tant li l-ispirtu tiegħu baqa’ dejjem magħha biex, jipprovdilha, ifissidha, imma fuq kollox biex iħarisha!

Hawnhekk ta’ min jgħid li hemm bosta fatturi li jorbtu dawn iż-żewġ rumanzi flimkien, fosthom id-diversi protagonisti kkuluriti li ltqajna magħhom fi Preżenza fl-2014, u li issa se nsegwuhom jitwieldu, jitrabbew bħala tfal u żgħażagħ, jinnamraw, jiżżewġu u jiffurmaw il-familja tal-bużnanna Salvina u anki tan-nanna Marija. Barra minn hekk, se nimxu wkoll pass pass mal-ġrajjiet li sawru l-misteru marbut maċ-ċkejken Grabiel, dak it-tfajjel ta’ seba’ snin b’xagħru dehbi u nnukklat qisu proprju Bambin tax-xema’ li f’jum xitwi ta’ kesħa u maltemp, kien għeb ħesrem mid-dar t’ommu. Tant li bil-għali tiegħu, ruħha baqgħet qatt ma setgħet issib il-mistrieħ ta’ dejjem...

2.       Semmi tnejn jew tliet temi għal qalbek fin-narrattiva tiegħek.

L-iskop prinċipali tiegħi meta bdejt nikteb ir-rumanzi kien proprju biex inħajjar aktar nies jaqraw bil-Malti. Għalhekk kull darba li niġi biex nikteb, dejjem nipprova nfittex temi differenti biex appuntu nolqot il-gosti ta’ qarrejja ġodda sabiex inħajjarhom jaqbdu ktieb bil-Malti.

Kien għalhekk li ktibt dwar il-ħares. Imbagħad fit-tieni rumanz tiegħi Ix-Xafra tad-Destin ktibt dwar l-Assedju l-Kbir. It-tielet rumanz Skjava fil-Ktajjen tal-Imħabba jirrakkonta storja ta’ mara li tinqabad fi żwieġ diffiċli, iżda li tibqa’ ssofri l-abbużi fis-silenzju biex bintha ma tbatix il-konsegwenzi. Filwaqt li r-raba’, Konvoj, huwa marbut mal-ġrajja tal-Konvoj ta’ Santa Marija. Dawn huma kollha suġġetti differenti li jiena ċert li jinteressaw lil bosta qarrejja Maltin.

Madanakollu, nistqarr li l-aktar żewġ temi li nħobb nikteb dwarhom huma l-istorja ta’ Malta u l-paranormal. Naturalment, ma jistax jonqos li kull rumanz infittex li nżewqu bi storja ta’ mħabba għaliex nemmen li mingħajr l-imħabba, l-aqwa rumanz ukoll ma jkunx komplut! S’issa, il-paranormal żvolġejtu fit-tema tal-ħares fl-ewwel u l-ħames rumanz tiegħi. Mill-banda l-oħra l-aspett storiku żvolġejtu l-ewwel fir-rumanz Ix-Xafra tad-Destin: L-Imdina 1565 li jħares lejn l-Assedju l-Kbir mil-lenti tal-Imdina – perspettiva differenti ferm minn dik li jagħtu rumanzi oħrajn li dejjem jiffokaw fuq l-inħawi tal-Port il-Kbir. It-tieni rumanz storiku li ktibt, Konvoj: Il-Ġrajja li Naf Jiena Biss! jirrakkonta l-istorja ta’ tfajla Maltija li tirkeb bil-moħbi fuq it-tanker leġġendarju Ohio mal-maħbub tagħha bit-tama li jiġu Malta – jekk jirnexxilhom jaslu!

Hawnhekk ħadt l-opportunità biex flimkien mal-istorja ta’ mħabba ta’ bejn dawn iż-żewġ żgħażagħ, tajt rakkont vividu ta’ x’seħħ tassew matul il-vjaġġ qalbieni tal-Konvoj ta’ Santa Marija. Fil-fatt ftit jafu li dan il-konvoj telaq mill-Iskozja; li kien jikkonsisti f’erbatax-il vapur merkantili u li minkejja li kien hemm mas-sittin bastiment tal-gwerra qegħdin jipproteġuh, irnexxielhom jaslu Malta biss ħamsa. Dan minħabba l-attakki ħorox li ltaqgħu magħhom mill-ajruplani, mis-sottomarini u E-boats tal-għadu f’rotta miżgħuda bil-mini taħt wiċċ il-baħar. Mhux ta’ b’xejn li l-Maltin baqgħu dejjem iqisu l-wasla ta’ dawn il-ħames vapuri merkantili bħala miraklu mill-Madonna.

Imbagħad f’L-Ewwel Preżenza nqdejt bl-isfond storiku tal-invażjoni ta’ Malta mill-Franċiżi.

3.       Min huma l-qarrejja tar-rumanzi tiegħek? X’tip ta’ feedback ikollok mingħandhom?

         

Il-qarrejja tiegħi huma nies ta’ kull età, appuntu għaliex s’issa ppruvajt nolqot lil ħafna nies. Preżenza nista’ ngħidlek li laqat lill-etajiet kważi kollha bis-sens ta’ umoriżmu li fih, flimkien mas-suġġett tal-ħares li jattira l-kurżità ta’ ħafna. U ninsab ċert li issa, anki L-Ewwel Preżenza se jerġa’ jattira firxa wiesgħa ta’ qarrejja.

Ix-Xafra tad-Destin u Konvoj x’aktarx li ma jappellawx għal tfal ta’ inqas minn għaxar snin, għalkemm tfal li tinteressahom l-istorja ta’ Malta x’aktarx li r-rakkont isegwuh ukoll. Mill-banda l-oħra, minħabba t-tema soċjali marbuta mal-problemi li jiffaċċjaw koppji adulti, Skjava fil-Ktajjen tal-Imħabba jappella iżjed għall-adolexxenti u għal qarrejja maturi.

Mill-feedback li nirċievi fuq facebook, ngħidlek biss li dawn il-kummenti jkebbsuli ħafna kuraġġ biex nibda naħseb għal rumanz ġdid. Speċjalment meta l-qarrejja jgħiduli li jkunu qegħdin jistennew bil-ħerqa rumanz ieħor mingħandi. Dan lili jtini sodisfazzjon kbir u napprezzah immens!

4.       Kif ivarjaw Preżenza u L-Ewwel Preżenza minn rumanzi oħra tiegħek bħal Ix-Xafra tad-Destin u Konvoj?

Nistħajlek qed tistennieni ngħidlek li d-differenza bejn dawn ir-rumanzi hija t-tema storika. Fil-fatt mhuwiex hekk.

Ix-Xafra tad-Destin kont ktibtu f’għeluq l-450 sena mill-Assedju l-Kbir ta’ Malta. Konvoj ktibtu f’għeluq il-75 anniversarju mill-wasla tal-Konvoj ta’ Santa Marija. Filwaqt li issa, L-Ewwel Preżenza ktibtu biex infakkar il-220 sena mill-invażjoni tal-Franċiżi f’Malta. Dan għaliex l-ewwel terz tal-ġrajja tiżvolġi waqt l-iżbark, l-invażjoni proprja u minn xiex għaddiet Malta f’dawk il-ftit ġimgħat minn Ġunju sa Settembru tal-1798 sakemm il-Maltin irvellaw u qamu kontra l-qawwiet Franċiżi. Aktar ’il quddiem, ir-rakkont jiżvolġi wkoll f’dak li għaddiet minnu Malta fit-Tieni Gwerra Dinjija.

Kif inħobb nagħmel is-soltu fir-rumanzi storiċi erġajt tajt rakkont sħiħ, imżewwaq bi storja ta’ mħabba, ta’ x’kien qiegħed iseħħ f’dak il-perjodu meta l-Franċiżi marru kontra l-wegħdiet li kienu għamlu, u x’kienu qegħdin iħossu l-Maltin. Però anki, minn xiex kienu qegħdin jibżgħu s-suldati ta’ Napuljun. Tant li l-protagonist prinċipali ta’ L-Ewwel Preżenza ikun wieħed minn dawn is-suldati li ħabta u sabta... jinbidel fil-ħares tal-ġrajja tar-rumanz.

5.      Messaġġ qasir tiegħek lill-ġenerazzjoni żagħżugħa rigward il-qari, il-ktieb u l-letteratura.

Il-messaġġ prinċipali tiegħi huwa bla dubju ta’ xejn biex jibżgħu għal-lingwa tagħna. L-ilsien Malti huwa uniku u distint fost ilsna oħrajn minħabba l-mod ta’ kif issawwar u dejjem kompla jiżviluppa minn ilsna oħrajn biex jaddatta ruħu u jaqdina tajjeb matul iż-żmien.

Inħeġġiġhom biex jitkellmuh sewwa u fejn għandna kliem bil-Malti ma jiddejqux jużaw lilu. Ma jinqdewx b’lingwi oħrajn biex jiktbu dak li jkollhom bżonn, għax il-kitba bil-Malti kapaċi taqdina daqs kwalunkwe lingwa oħra u tinftiehem aħjar minna lkoll. Nisħaq ukoll dwar l-importanza li ż-żgħażagħ jaqraw iżjed bil-Malti ħalli jitgħallmu jużawh tajjeb f’kull qasam li jkollhom bżonn. Ktieb huwa bir ta’ tagħlim u mezz ta’ rilassament.

Hawnhekk nixtieq nagħmel appell biex dawk li jitħajru jiktbu xogħol letterarju bil-Malti bħal novelli, poeżiji, rumanzi, eċċ, ma joqogħdux lura. Qegħdin nisimgħu b’ħafna kittieba ġodda u għalhekk, inħeġġiġhom biex dak li jiktbu ma jħalluhx fid-dlam tal-kexxun jew mitluf fil-labirint tal-kompjuter. Il-ħiliet u l-ideat tagħhom tajjeb li jesponuhom għaliex hawn ħafna talent li għadu moħbi. U l-letteratura Maltija għandha bżonnhom!

                                             

                                                       

Rumanzi u Novelli: Patrick Sammut jintervista lil Lina Brockdorff

1.      Ladarba Dar ir-Riħ u Meta Traxxax ix-Xita huma l-aktar żewġ rumanzi reċenti tiegħek. Meta u minn fejn twieldu?

Mistoqsija ftit iebsa din li jifhmuni l-aktar il-kittieba tar-rumanzi. Għax mhux għalkemm tiskopri minn fejn u kif jitnissel rumanz. Drabi setgħet kienet silta mużika klassika li kaxkritni magħha għal ċerta burdata li drajt   ninterpreta bħala xenqa għall-kitba. Drajt ukoll li din l-imbuttatura  mhix ser neħles minnha qabel ma nibda nikteb xi ħaġa ġdida. Setgħet kienet ukoll xena li ħabbatt wiċċi magħha waqt il-ħajja ta’ kuljum; għax il-kittieb isir sensittiv ġmielu u jidra u jitgħallem jaħtaf u jisraq materjal għal kitba tiegħu. Niftakar, però, li fil-każ ta’ Ladarba Dar ir-Riħ inzertajt għaddejja kmieni filgħodu minn quddiem il-knisja San Gejtanu tal-Ħamrun u irrealizzajt li dik il-knisja qatt  ma daħlet bħala sfond għal xi rumanz tiegħi. U moħħi beda jredden.  Ir-rumanz Meta Traxxax ix-Xita  aktarx ġie mbuttat mis-subkonxju ta’ tfuliti fl-iskola tas-sorijiet ta’ St. Joseph, Tas-Sliema.

2.      Semmi żewġ jew tliet temi għal qalbek fin-narrattivi tiegħek?

Mingħajr dubju kemm ir-rumanzi u n-novelli li ktibt huma bbażati fuq it-tema tal-imħabba. Xejn fid-dinja ma jieħu l-post tal-imħabba sinċiera. Wara hemm it-tema tal-maħfra u din ftit iebsa biex tittrattaha b’mod raġunevoli f’rumanz  għax biex taħfer jeħtieġ li tagħlaq għajnejk għar-raġuni u b’rieda soda taħfer. Tema oħra li  ssib fil-kitba tiegħi hija s-sapport tal-ħbieb u l-familja.

3.      Min huma l-qarrejja tar-rumanzi ta’ Lina Brockdorff?       X’tip ta’ feedback ikollok mingħandhom?

Aktarx li l-biċċa l-kbira huma nisa: dawn iċempluli jew jiktbuli, għakemm dan ma jfissirx li l-irġiel ma jaqrawhomx. Fl-istess ħin naf li l-irġiel iħobbu jisimgħu r-rumanzi tiegħi fuq xi radju u wara jmorru jixtru r-rumanz biex iżommuh. Dan nafu għax il-biċċa l-kbira mill-irġiel ikunu jixtiequ li niffirmalhom il-ktieb.  Kelli sorpriża ftit ilu meta mort inkellem tfajliet ta’ skola sekondarja li qed jistudjaw il-ktieb tan-novelli Il-Bieb Numru 11, għax dawn stqarrew li ġa qraw xi rumanzi tiegħi wkoll.

 

4.      Ktieb ieħor reċenti tiegħek hu ġabra ta’ stejjer Minn Żmien l-Għerien. Għaliex titlu bħal dan?

B’dan it-titlu kelli f’rasi li nolqot żewġ għasafar. Ibda biex aktarx li l-bniedem beda jirrakkonta ġrajjietu u stejjer sa minn żmien il-qedem. Niftakru li fl-għerien ma tantx kellhom tindif u xogħol ieħor li jeħdilna l-ħin tagħna llum. Mela nimmaġina li bdew l-istejjer l-irġiel kaċċaturi li min jaf kemm kienu jirrakkuntaw u jesaġeraw wara li jiġu lura mill-kaċċa. U żgur li ħadd minna ma jista’ jeskludi li f’dak iż-żmien bikri missirijietna wkoll kienu vittmi tal-emozzjonijiet ta’ mħabba, mibegħda u għira li llum mifnijin bihom  aħna.

5. Ir-rumanz fuq naħa u r-rakkont qasir fuq l-oħra. Xi tgħid dwar dawn iż-żewġ imħabbiet tiegħek?

Imħabbiet li aktarx twieldu u trabbew miegħi għax missieri minn dejjem niftakru jirrakkonta l-istejjer. Saħansitra fix-xelters fil-gwerra, waqt l-attakki (jekk jinzerta jkun magħna), erħilu jiġbor lin-nies ta’ hemm isfel u wara talba qasira jibda jivvinta u jirrakkonta. Naturalment, kien jagħmel dan biex forsi, b’xi mod  itaffilna ftit mid-dwejjaq tal-gwaj li minnu konna għaddejjin.  Din l-imħabba għadha miegħi sal-lum.

6. Messaġġ qasir tiegħek lill-ġenerazzjonijiet żagħżugħa rigward il-qari, il-ktieb u l-letteratura.

B’xorti ħażina illum hawn bosta għedewwa tal-qari billi ż-żgħażagħ għandhom għażla kbira ta’ kif iqattgħu l-ftit ħin liberu. Huma jirraġunaw li jekk fi ftit minuti jistgħu jaraw film sħiħ, allura jkun telf ta’ ħin li jaqraw ir-rumanz tiegħu. Il-fatt huwa minnu, imma jekk ma jaqrawx qed jitilfu miniera ta’ ġid fil-qasam tal-kitba u tal-filosofija tal-ħajja. Film qatt ma jista’ jittratta dawn l-irqaqat. Bi ktieb f’idejk int tista’ terġa’ taqra passaġġ li għoġbok, forsi  timmarkah ukoll u hemm il-fatt favur il-qari li ktieb tista’ tieħdu miegħek kullimkien u taqrah biss meta jkollok ħin u aptit. Mingħajr dubju, il-ktieb huwa wieħed mill-aqwa teżori tal-ħajja.

GĦERA – PATRICK SAMMUT JINTERVISTA LIL GIOELE GALEA

1.       Għera hi l-iktar ġabra ta’ poeżiji reċenti tiegħek. Meta u minn fejn twieldet? Il-poeżiji li nsibu hawn huma kontinwazzjoni tal-vjaġġ riflessiv/spiritwali tiegħek fuq din id-dinja jew hemm ukoll elementi ġodda?

Twieldet mill-esperjenza, mill-mixja tiegħi bħala bniedem lejn il-qigħan. Jien inħossni dejjem nieżel bħalkieku fi spirall lejn iċ-ċentru tal-eżistenza tiegħi. Għalija kull tarġa li ninżel hi qagħda ġdida, hi kisba ta’ għarfien ġdid. Aktar ma ninżel ’l isfel, aktar insib Il-għaqda bejn dak li jien f’ġismi u dak li jien f’ruħi. Dan qed jagħtini li nsib metafori ġodda. Ta’ min jgħid li Għera hu ktieb ta’ poeżija għarwiena. Għalija hi għera tremenda, fis-sens li hi kemm ġmiel u kemm tbatija. Anki l-mużika interna għall-poeżija tiegħi nħossha mġedda issa. Hi mużika li titlob aktar skiet mis-semmiegħ.

2.      Semmi tnejn jew tliet temi għal qalbek fin-narrattiva tiegħek?

Tema ċentral fil-kitba kollha tiegħi hi l-imħabba; it-tiftix tagħha fl-istadji kollha tal-ħajja. Bi mħabba ma nifhimx sentimentaliżmu (dan ma jsibx wisa’ fi vrusi), imma nifhem dik li hi dispożizzjoni ta’ ftuħ u lqugħ tal-misteru tal-ieħor, sewwa jekk dan l-ieħor hu bniedem u sewwa jekk hu l-Assolut. Temi oħra marbutin mill-qrib ma’ din huma: il-ġmiel fil-qalba tal-esperjenza umana, is-sens (jekk hemm) u l-post tat-tbatija, u l-bniedem bħala misteru fih innifsu f’misteru akbar minnu.

3.      Min huma l-qarrejja ta’ Fra Gioele? X’tip ta’ feedback ikollok mingħandhom?

Il-qarrejja tal-poeżija tiegħi huma kollha qarrejja li jħobbu l-poeżija. Ġieli kelli qarrejja li jgħiduli li s-soltu ma jaqrawx poeżija. Imma dawn huma ftit.

Il-qarrejja tal-proża tiegħi mbagħad, ġejjin minn kull triq fil-ħajja. Letteralment minn kull triq, u minn kull livell ta’ edukazzjoni. Naf li nqrajt minn żgħażagħ ta’ 15-il sena, u minn anzjani ta’ 88 sena. U qrawni ħafna u ħafna oħrajn bejn dawn iż-żewġ etajiet. Naf dan mill-feedback li rċevejt; feedback pożittiv għall-aħħar li – nistqarr – issorprendieni ħafna, għax ġie minn nies li qatt ma kont iltqajt magħhom qabel.

4.      Ktieb ieħor reċenti tiegħek hu Tħabbat Xtaqtek, din id-darba miktub bi stil narrattiv u f’għamla ta’ djarju. X’hemm li jorbot il-poeżija u n-narrattiva tiegħek flimkien? X’hemm li jiddistingwihom, anki fil-fażi meta tkun qed tiktibhom?

Jekk il-poeżija tiegħi hija merżuq li jinfed b’intensità lil ruħi u jħallini muġugħ (fis-sensi kollha tal-kelma), in-narrattiva hija d-dawl li jinfirex fija ħanin u bil-kalma. Il-poeżija hi konċentrazzjoni; hi distillazzjoni; hi kważi kważi għasir ta’ qtar ta’ essenza. Fin-narrattiva, il-kordi jinħallu ftit; l-essenza tiflaħ titħallat ma’ ftit ilma; dak li jkolli xi ngħid, ngħidu fuq sfond usa’.

X’jiddistingwi fija dawn iż-żewġ modi ta’ kitba? Ma nafx ngħid sewwa, għax fiż-żewġ modi ninħakem minn intensità qawwija. Jien ma niktibx meta niddeċiedi li nikteb, imma meta l-kitba taħkimni hi. U dan anki fil-proża. M’iniex wieħed li niġri wara l-kitba. Hi l-kitba li donnha tiġri warajja. Meta ma tiġrix warajja, jien ma nfittixhiex.

5.      Messaġġ qasir tiegħek lill-ġenerazzjoni żagħżugħa rigward il-qari, il-ktieb u l-letteratura?

Aqra. Aqra dak li li joffrilek orizzonti ġodda, dak li jieħdok fi spazji li qatt ma kont fihom qabel. Kun kritiku ta’ dak li taqra. Tgħarbel inti stess mill-qari li tkun qed tagħmel. Fittex l-umanità fil-kitba, u mill-kitba pprova inżel fil-fond fil-misteru tal-bniedem. Għożż it-traċċi tal-ġmiel li ssib ... u ssokta aqra!